Ο Γράμμος ήταν για 79 ημέρες πεδίο μάχης. Φοβάμαι πως εξακολουθεί να είναι. Πεδίο μάχης ενός από τους πολλούς ακήρυχτους «πολέμους της μνήμης» που γέννησε η Ιστορία της Ευρώπης, ιδιαίτερα μετά την κατάρρευση των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού και την αναβίωση των εθνικιστικών κινημάτων στη Γηραιά Ηπειρο. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι το ΚΚΕ άρχισε να προβάλει συστηματικά τη δράση του Δημοκρατικού Στρατού (ΔΣΕ) μετά το 1990. Στην τελευταία εικονική μάχη του Γράμμου οι ηττημένοι του Εμφυλίου φαίνεται ότι παίρνουν την πολυπόθητη γι’ αυτούς ρεβάνς. Οπου σταθείς σε αυτό το επιβλητικό βουνό της πατρίδας μας έχεις την αίσθηση ότι βρίσκεσαι στην ορεινή επικράτεια μιας Λαϊκής Δημοκρατίας, που τιμά τους ήρωες της με καθυστέρηση εβδομήντα ετών. Μνημεία των μαχητών του ΔΣΕ ξεφυτρώνουν σαν τα μανιτάρια σε κάθε σημείο όπου η εμφύλια σύγκρουση πήρε τραγικές διαστάσεις με εκατοντάδες θύματα εκατέρωθεν. Ανθρώπινες απώλειες που διαχωρίζονται όμως σε «κακές» και «καλές», «δίκαιες» και «άδικες», σε «ψυχές κόκκινες και μπλε» για να θυμηθώ τον χαρακτηρισμό του διηγηματογράφου Περικλή Σφυρίδη. Σήμερα βιώνουμε στον Γράμμο μια πλήρη αντιστροφή: αν μέχρι το 1974 μνημονεύονταν στην περιοχή μόνο οι νεκροί φαντάροι του Εθνικού Στρατού, τώρα έχουμε φτάσει στο άλλο άκρο, δηλαδή να μνημονεύονται και να τιμώνται μόνο οι νεκροί μαχητές του ΔΣΕ. Τα μνημεία των πρώτων στέκουν χορταριασμένα, εγκαταλελειμμένα, κάποια κατεστραμμένα ή γεμάτα γκράφιτι, λες και πρόκειται για μνημεία ξένων στρατιωτών.
Ομολογουμένως, τα μέλη και οι φίλοι του ΚΚΕ με την εθελοντική τους εργασία έχουν βελτιώσει την εικόνα του ορεινού όγκου: εκτός από τα μνημεία που ανήγειραν, έχουν ανοίξει μονοπάτια, έχουν συντηρήσει δρόμους και αντιπυρικές ζώνες, έχουν νοιαστεί το βουνό σαν ιδιοκτήτες του. Ο πραγματικός ιδιοκτήτης του, η ελληνική πολιτεία, στέκει αμήχανη μπροστά σε αυτή την επίθεση επιλεκτικής μνήμης. Το Πάρκο Εθνικής Συμφιλίωσης με την εμπεριστατωμένη έκθεσή του δεν αναπληρώνει το κενό της κρατικής αμφιθυμίας, του φόβου ίσως μήπως και κάποια επίσημη κίνηση θεωρηθεί και πάλι «τελετή μίσους». Ομως με τα χρόνια δημιουργείται στον απροειδοποίητο επισκέπτη μια εντελώς λάθος εικόνα για την εμφύλια σύγκρουση. Κατά την τρίτη ανάβασή μου στον Γράμμο –αυτή τη φορά με τη συνδρομή του δραστήριου Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων– μια Αυστραλή τουρίστρια που συνάντησα στο Νεστόριο, με ρώτησε: «Εδώ πολέμησαν το ’49 οι παρτιζάνοι τους συνεργάτες των Γερμανών;». Μέσα σε αυτή την απλοϊκή ερώτηση πιστεύω ότι κρύβεται ένα στρεβλό αφήγημα, που προσπαθεί να εδραιωθεί στις νεότερες γενιές, ιδιαίτερα μετά τα επώδυνα μνημονιακά χρόνια. Σε αυτό το διχαστικό αφήγημα η δημοκρατική μας πολιτεία πρέπει να απαντάει πάντα με λόγο καθαρό και τεκμηριωμένο ιστορικά.
Οπου σταθείς σε αυτό το επιβλητικό βουνό της πατρίδας μας έχεις την αίσθηση ότι βρίσκεσαι στην ορεινή επικράτεια μιας Λαϊκής Δημοκρατίας, που τιμά τους ήρωές της με καθυστέρηση 70 ετών.
Ο Γράμμος δεν ανήκει σε κόμματα. Ανήκει στους νεκρούς του. Στα αθώα γυναικόπαιδα που έχασαν τη ζωή τους στα ορεινά περάσματα, στους αμούστακους νεαρούς που εκτελέσθηκαν, στους χιλιάδες Ελληνες –και των δύο στρατών– που πολέμησαν και έπεσαν υπερασπιζόμενοι τις ιδέες τους (τις όποιες ιδέες τους). Οι νεκροί αυτοί χρειάζονται ένα κοινό μνημείο. Οταν πειστούμε ότι το χρειαζόμαστε κι εμείς οι αψίκοροι απόγονοί τους κι αν, λέω αν, καταφέρουμε ποτέ να το στήσουμε, ακολουθώντας τα λόγια της τραγικής Αντιγόνης, τότε το μυθικό βουνό θα γυρίσει στην προπολεμική του γαλήνη.
*Ο κ. Νίκος Δαββέτας είναι συγγραφέας.
