Κάθε χρόνο, από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, ο ∆εκαπενταύγουστος είναι μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για τους «σοφολογιότατους» της γενιάς μου να επιδείξουν τη διανοητική τους υπεροχή. Αφορμή, οι τελετές που γίνονται στη Μεγαλόχαρη της Τήνου, από όσους πιστεύουν ότι αν γονατίσουν και περάσει από πάνω τους η εικόνα της, θα θεραπευθούν ή θα της αποδώσουν τα χρέη τους, το τάμα που της έκαναν όταν είχαν φτάσει στα όρια της απελπισίας, εκεί όπου ξέρεις ότι καμιά ανθρώπινη δύναμη δεν μπορεί να σε σώσει από τα δεινά σου. Οι «σοφολογιότατοι» όλους αυτούς τους θεωρούν αφελείς, τους σαρκάζουν, τους απαξιώνουν ρίχνοντάς τους στο πυρ το εξώτερον του πρωτογονισμού. Τους εκμεταλλεύονται, λένε, οι διάφοροι επιτήδειοι που αποκομίζουν οφέλη από την αφέλειά τους. Και «σε τελευταία ανάλυση», όλα ανάγονται στην οικονομία. Χλευάζουν επίσης και τους πολιτικούς, όπως ο κ. Χρυσοχοΐδης φέτος. Εν τη σοφία τους, δεν αναρωτιούνται αν το οικονομικό όφελος προκύπτει επειδή υπάρχει μια πραγματική κοινωνική ανάγκη. Και ότι αυτούς τους ανθρώπους κανείς δεν τους υποχρεώνει να συμμετάσχουν στην τελετή ή να κάνουν δωρεές τάματα. Κανείς, εκτός από την πίστη τους.
Ξεκαθαρίζω ευθύς εξαρχής ότι δεν θα μπορούσα να είμαι ένας απ’ αυτούς. Προσπαθώ, όμως, να τους καταλάβω. Και σίγουρα δεν αισθάνομαι ότι έχω το δικαίωμα να τους περιφρονήσω ή να τους χλευάσω. Ποιο θράσος σού επιτρέπει να χλευάσεις τη γερόντισσα που έχει χάσει τα πάντα στη ζωή της και αναζητά παρηγοριά στο πένθος της Παναγίας; Προσπαθώ να καταλάβω ποιοι είναι οι δεσμοί με τον χριστιανισμό όσων προσκυνούν στην Τήνο ή στη Λούρδη; Και ποια είναι η δύναμη αυτής της πίστης, η οποία, παρά τον συστηματικό πόλεμο που έχει δεχθεί, εξακολουθεί να αντιστέκεται και να εμπνέει ένα μεγάλο μέρος των κοινωνιών της Ευρώπης. Δεν θα αναφερθώ στο Ισλάμ, όπου η εκκοσμικευμένη αντίληψη είναι στην παρανομία. Αναφέρομαι στις ευρωπαϊκές κοινωνίες, με την εκκοσμικευμένη παιδεία και την πολιτική. Να προσθέσω και το Ισραήλ το οποίο απ’ αυτήν την άποψη, τη σχέση κοσμικού κράτους και θρησκείας, είναι ευρωπαϊκό.
Είναι άθεη η Ευρώπη; Αν ναι, είναι ο πρώτος άθεος πολιτικός οργανισμός της ιστορίας της ανθρωπότητας. Μήπως θα πρέπει να θυμηθούμε ότι οι πατέρες-ιδρυτές της, οι χριστιανοδημοκράτες Σουμάν, Αντενάουερ και Ντε Γκάσπερι, ήσαν και οι τρεις ένθερμοι καθολικοί; Ο Ζακ Ντελόρ ήταν αριστερός μεν, χριστιανός δε. Ο Εκο είπε ότι η γλώσσα της Ευρώπης είναι η μετάφραση. Ο Γκαίτε, όμως, υποστήριζε ότι η γλώσσα της Ευρώπης είναι ο χριστιανισμός. Ο δε Καντ υποστήριζε ότι ο πολιτισμός μας ξεπήδησε από την πηγή του Ευαγγελίου. Μήπως η Ευρώπη έχει καταλήξει να είναι σήμερα μια τεράστια γραφειοκρατική μηχανή που τρέφεται μόνον από τη γεωπολιτική επειδή έχει χάσει την πνευματικότητά της; «Ο ευρωπαϊκός πολιτισμός καταρρέει και δεν υπάρχει τίποτε για να τον αντικαταστήσει», έγραψε ο καθολικός Μπερνανός το 1946, αν δεν κάνω λάθος. Φαντασθείτε τι θα έγραφε αν είχε ζήσει τη συνέχεια.
Χλευάζουμε τον πιστό που προσκυνάει τη Μεγαλόχαρη στην Τήνο, όμως, δεν έχουμε να αντιπροτείνουμε κάτι εξίσου ισχυρό με την πίστη του. Ο μαρξισμός-λενινισμός πάλεψε να αντικαταστήσει την παλαιά πίστη με τη δική του ολοκαίνουργια. Γέρασε πριν προλάβει να ωριμάσει. Αν μη τι άλλο, οι «άγιοι» πατέρες του καταλάβαιναν ότι δεν μπορούσαν να κερδίσουν τις κοινωνίες χωρίς να τους προτείνουν κάποια πίστη η οποία να ξεπερνάει τις συγκυριακές ισορροπίες δυνάμεων. Εγκαθίδρυσε μια ανθρώπινη θεοκρατία, η οποία αποδείχθηκε απάνθρωπη, αφού ο άνθρωπος δεν μπορεί να αναλάβει τις ευθύνες του Θεού.
Φαντάζεστε την Ελλάδα χωρίς την Εκκλησία της; Δεν έχω αντίρρηση ότι πολλές φορές, ίσως περισσότερες από όσες πρέπει, η Εκκλησία δεν στέκεται στο ύψος του ρόλου της. Δεν αντιλαμβάνεται την ευθύνη της πνευματικότητας σε έναν κόσμο που πάσχει από πνευματική ανυδρία. Και ας διαθέτει στα αποθέματά της ένα τόσο σημαντικό κεφάλαιο σκέψης. Η Εκκλησία μας μου θυμίζει το κράτος μας – διόλου περίεργο αφού είναι δεμένη μ’ αυτό. Οπως το κράτος μας δεν μπορεί να παράγει υπεραξία από την αρχαία κληρονομιά του και αρκείται στην προσοδοφόρα εκποίησή του, έτσι και η Εκκλησία. Δεν παράγει υπεραξία από τη μακραίωνη πνευματική της παράδοση. Ισως να την απελευθέρωνε απ’ την αγκύλωση ο διαχωρισμός της από το κράτος.
Θα τα πούμε ξανά αρχές Σεπτεμβρίου.
