Συνομιλούσα με ένα φίλο από τα παλιά χρόνια για τα διαβάσματα της εφηβείας μας. Είχαμε την ίδια μανία για βιβλία και περιοδικά τότε, την εποχή εκείνη που η τηλεόραση είχε μόνο δύο κρατικά μαυρόασπρα κανάλια. Την αφορμή είχε δώσει η περίπτωση της δικής του κόρης, που στα 16 της «δεν διαβάζει». «Και να πεις ότι δεν έχει το παράδειγμα μέσα στο ίδιο της το σπίτι…», μου έλεγε σκεφτικός.
Εχω επισκεφθεί πολλές φορές τον φίλο μου και γνωρίζω τι εννοεί. Στο σπίτι του υπάρχει η μεγάλη βιβλιοθήκη στο σαλόνι. Εχω περάσει ώρες χαζεύοντας τίτλους και χαϊδεύοντας εκδόσεις. Η δική του μητέρα στα χρόνια του ’50 και του ’60 είχε φτιάξει μια πολύ αξιόλογη συλλογή βιβλίων, με αρκετές γαλλικές και αγγλικές εκδόσεις (από Σόμερσετ Μομ και Φρανσουάζ Σαγκάν έως Ρομέν Ρολάν και Σολόχοφ, που διαβάζονταν πολύ τότε). Πιο δίπλα, υπήρχαν οι βιβλιοδετημένοι τόμοι του περιοδικού «Θέατρο», η Επιθεώρηση Τέχνης, θεατρικά προγράμματα με παραστάσεις Χορν, Μινωτή, Παξινού, Μυράτ, Μανωλίδου, Αρώνη, Λαμπέτη, τα ετήσια προγράμματα του Φεστιβάλ Αθηνών, όλος ο «Γαλαξίας» της Ελένης Βλάχου, ελληνική ποίηση (Σεφέρης, Καβάφης, Ελύτης, Ρίτσος), η γενιά του ’30, αστυνομικά αγγλικά, πιο δίπλα Σιμενόν, και μερικές παλιές βιβλιοδετημένες εκδόσεις που υπήρχαν από την ακόμη πιο παλαιά γενιά.
Ηταν μια παραδεισένια κατάσταση για κάποιον βιβλιόφιλο. «Τι θα απογίνουν αυτά τα βιβλία, δεν ξέρω…», μονολογούσε ο φίλος μου, καθώς έβλεπε πως η νεότερη γενιά, που είναι τώρα στην εφηβεία, δεν πολυενδιαφερόταν για όλα αυτά. «Μπορεί αργότερα να νοιαστούν», τον παρηγόρησα. Γνώριζα, όμως, ότι θα έλειπε το βίωμα. Η βιωμένη σχέση με το διάβασμα από τα παιδικά και εφηβικά χρόνια.
«Τα παιδιά σήμερα είναι τόσο ενημερωμένα», είπε ο φίλος. «Δεν έχουν, όμως, το ενδιαφέρον για την Ιστορία και τον εγκυκλοπαιδικό κόσμο όπως είχαν οι άνθρωποι του εικοστού αιώνα». Σαν αλλαγή παραδείγματος κινούμαστε προς κάτι άλλο.
H κόρη του φίλου μου, όπως και οι παρέες της, ήταν παιδιά που τα έβλεπες και τα χαιρόσουν. Αλλά με το βιβλίο δεν το είχαν… Η αλήθεια είναι ότι είχαν υπάρξει προσπάθειες, καλοπροαίρετες, είχε υπάρξει και περιστασιακός ενθουσιασμός για κάποιο βιβλίο. Ελειπε, όμως, κάτι βασικό. Η ανάγνωση δεν ήταν προτεραιότητα. Δεν μπορούσε να συνδεθεί με έναν κόσμο ιδεών, φαντασίας, μυστηρίου, γνώσης, όπου όλα λίγο-λίγο κούμπωναν και σε οδηγού-σαν παρακάτω.
«Διαβάζει», μου έλεγε ο φίλος μου για την κόρη του, «ένα βιβλίο 250 σελίδων επί έξι μήνες», συμφιλιωμένος πλέον με την ιδέα πως κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός. «Μήπως όμως οι άνθρωποι θα διαβάζουν όλο και λιγότερο;». Είναι θέμα προσήλωσης και απόσπασης της προσοχής, αντέτεινα. Και αυτό είναι ένα άλλο μεγάλο θέμα, που ανοίγει μια άλλη συζήτηση.
Συμφωνήσαμε να μη νοσταλγήσουμε τη λαχτάρα για διάβασμα που είχαμε ως παιδιά. Περιοδικά εβδομαδιαία, στο περίπτερο, πολλά από τα οποία θα χαρακτηρίζονταν σήμερα σεξιστικά, φιλοπόλεμα, ρατσιστικά, μας άνοιγαν τότε δρόμους φαντασίας και έκστασης. Με τρεις ή πέντε δραχμές, τα «Κλασσικά Εικονογραφημένα», η «Δράσις», ο «Μπλεκ», το «Μίκυ Μάους» ήταν λεωφόροι ελευθερίας. Υπήρχαν ήρωες που μας περίμεναν φρεσκοτυπωμένοι με εκείνη τη χαρακτηριστική μυρωδιά του χαρτιού. Η προηγούμενη από τη δική μας γενιά είχε τη «Μάσκα» και διάφορες άλλες «φυλλάδες» με κακομεταφρασμένες καουμπόικες ιστορίες και αστυνομικά με μοιραίες ξανθές. Υπήρχαν ωστόσο και το «Ελληνόπουλο» και η «Διάπλασις των Παίδων».
Ολη αυτή η σκυταλοδρομία των γενεών γύρω από την ανάγνωση μας οδήγησε να αναλογιστούμε πόση απόσταση μας χώριζε από τις μέρες που είχαμε φευγαλέα και αναπόφευκτα νοσταλγήσει. «Τα παιδιά σήμερα είναι τόσο ενημερωμένα», είπε ο φίλος. «Δεν έχουν όμως το ενδιαφέρον για την Ιστορία και τον εγκυκλοπαιδικό κόσμο όπως είχαν οι άνθρωποι του εικοστού αιώνα». Σαν αλλαγή παραδείγματος, λοιπόν, κινούμαστε προς κάτι άλλο. Η 16χρονη κόρη του φίλου μου μιλάει άπταιστα αγγλικά και τα καταφέρνει και στα γερμανικά. Είναι ένα θαυμάσιο παιδί που κινείται στον δικό του αιώνα. «Αλλά δεν διαβάζει βιβλία», θα επαναλάβει ο φίλος. «Εχει μια φίλη, όμως, που έχει ήδη φτιάξει τη δική της βιβλιοθήκη. Βλέπεις; η ανθρώπινη ποικιλία, λοιπόν». Ολα θα βρουν τον δρόμο τους και όλα ίσως έχουν και μια κρυμμένη πλευρά.
