Τα στοιχεία που δόθηκαν πριν από λίγες μέρες στη δημοσιότητα από το Ινστιτούτο Παγκόσμιας Υγείας της Βαρκελώνης είναι πραγματικά σοκαριστικά: σύμφωνα με εκτίμηση μελέτης του, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature Medicine, σχεδόν 48.000 άνθρωποι πέθαναν στην Ευρώπη λόγω των υψηλών θερμοκρασιών μόνο το 2023. Για την ακρίβεια, οι εκτιμώμενοι θάνατοι ήταν 47.690 και στη συντριπτική πλειονότητά τους (47.312) αφορούσαν την πιο ζεστή περίοδο του έτους, από τον Ιούνιο έως και τον Σεπτέμβριο. Το επιδημιολογικό μοντέλο που χρησιμοποιήθηκε από τους ερευνητές βασίστηκε σε αρχεία θερμοκρασιών και θνησιμότητας από 823 περιοχές 35 ευρωπαϊκών χωρών.
Πρώτη σε θνησιμότητα ήταν η νότια Ευρώπη: η Ελλάδα (393 θάνατοι ανά εκατομμύριο), η Βουλγαρία (229 θάνατοι ανά εκατομμύριο), η Ιταλία (209 θάνατοι ανά εκατομμύριο), η Ισπανία (175 θάνατοι ανά εκατομμύριο), η Κύπρος (167 θάνατοι ανά εκατομμύριο), η Πορτογαλία (136 θάνατοι ανά εκατομμύριο), η Μάλτα (134 θάνατοι ανά εκατομμύριο), η Κροατία (132 θάνατοι ανά εκατομμύριο). Υψηλότερη ήταν η ευπάθεια για τα άτομα άνω των 80 ετών (768% περισσότερες απώλειες από την ηλικιακή ομάδα 65-79) και για τις γυναίκες έναντι των ανδρών (σχεδόν διπλάσιοι θάνατοι). Ποικίλοι λόγοι μπορούν να το εξηγήσουν αυτό: οι γυναίκες συνήθως έχουν περισσότερο σωματικό λίπος το οποίο εμποδίζει την εφίδρωση που είναι αντιρροπιστικός μηχανισμός στη θερμότητα· παρουσιάζουν ορμονικές ιδιαιτερότητες, όπως μετά την εμμηνόπαυση η μείωση των οιστρογόνων, τα οποία συμβάλλουν στη ρύθμιση της θερμοκρασίας του σώματος· πάσχουν σε μεγαλύτερα ποσοστά από άσθμα και θυρεοειδοπάθειες. Υπάρχουν βέβαια και κοινωνικοί και οικονομικοί λόγοι που τις κάνουν διαχρονικά πιο ευάλωτες.
Χωρίς τα μέτρα προσαρμογής και τα μέσα τα οποία οι ευρωπαϊκές κοινωνίες χρησιμοποιούν τις τελευταίες δεκαετίες για να μειώσουν την ευπάθεια και τη θνησιμότητα που σχετίζεται με την κλιματική αλλαγή και τη ζέστη (όπως η χρήση του κλιματισμού), οι θάνατοι, σύμφωνα πάντα με την πρόσφατη μελέτη, θα ήταν έως και κατά 80% περισσότεροι.
Μολονότι οι τρόποι με τους οποίους οι απανωτοί και παρατεταμένοι καύσωνες επηρεάζουν την υγεία μας είναι γνωστοί στην επιστημονική κοινότητα, σημαντική μερίδα των πολιτών παραμένει ελλιπώς ενημερωμένη. Ομως, οι ακραία υψηλές θερμοκρασίες δεν προκαλούν μόνο τα προφανή, δηλαδή αφυδάτωση, θερμοπληξία και θερμική εξάντληση. Επιβαρύνουν όσους πάσχουν από καρδιαγγειακά νοσήματα: η καρδιά αυξάνει τη συχνότητά της κι αυτή η καταπόνηση ενδέχεται να οδηγήσει σε αρρυθμίες, καρδιακή ανεπάρκεια, ακόμη και καρδιακή προσβολή. Ο κίνδυνος αιφνίδιου θανάτου διπλασιάζεται. H λειτουργία των νεφρών εύκολα διαταράσσεται και οι ηλεκτρολυτικές διαταραχές είναι συχνές. Στους ανθρώπους με άσθμα, ΧΑΠ ή άλλα αναπνευστικά προβλήματα η αναπνοή γίνεται ακόμη πιο δυσχερής γιατί οι πνεύμονες στρεσάρονται και οι αεραγωγοί στενεύουν· επιπλέον επιβαρυντικός παράγοντας είναι το «κοκτέιλ» της ζέστης με τον κακής ποιότητας αέρα στις μεγάλες πόλεις. Επιδεινώνεται η κατάσταση ασθενών με νευρολογικά νοσήματα. Επίσης, η άνοδος των νυχτερινών θερμοκρασιών –που μας ταλαιπωρεί ιδιαίτερα το φετινό καλοκαίρι– συνδέεται με σημαντική αύξηση του κινδύνου εγκεφαλικών επεισοδίων, αλλά και με κακή πρόγνωση για την εξέλιξή τους. Τα ηλικιωμένα άτομα είναι πιο επιρρεπή σε όλες αυτές τις δυσλειτουργίες. Η απορρύθμιση του οργανισμού και η πολυοργανική ανεπάρκεια εγκαθίστανται πολύ πιο εύκολα.
Η κλιματική κρίση επιδρά με ραγδαίους ρυθμούς στη ζωή μας. Τα καλοκαίρια μας αρχίζουν να γίνονται αβίωτα. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας προειδοποιεί ότι το 60% του παγκόσμιου πληθυσμού έως το 2030 θα ζει σε πόλεις που όσο πιο πυκνοκατοικημένες είναι, τόσο πιο ζεστές θα γίνονται. Είναι επιτακτική η ανάγκη για αλλαγές προσαρμογής, κατ’ αρχάς σε προσωπικό επίπεδο καθημερινότητας: σωστή διατροφή και ενυδάτωση, ρύθμιση της φαρμακευτικής αγωγής (όπως η λήψη υπερτασικών φαρμάκων ή όσων επηρεάζουν τον μεταβολισμό μας), σε συνεννόηση πάντα με τον γιατρό μας, αποφυγή της έντονης σωματικής δραστηριότητας και της έκθεσης στον ήλιο τις πιο θερμές ώρες της ημέρας. Αλλά και σε επίπεδο πολιτείας: ενημερωτικές δράσεις, μέτρα για την άρση των κοινωνικών ανισοτήτων γιατί ο κλιματισμός ωφελεί μόνο όσους μπορούν να πληρώσουν γι’ αυτόν, στοχευμένη ενεργειακή πολιτική, προετοιμασία του συστήματος υγείας, εκπαίδευση του υγειονομικού προσωπικού ώστε να μπορεί να διαχειρίζεται ακόμη πιο αποτελεσματικά τέτοια περιστατικά, που θα πληθαίνουν ολοένα και περισσότερο.
Τέλος, ας σκύψουμε όλοι με έγνοια και φροντίδα πάνω στους ηλικιωμένους μας που υφίστανται πιο έντονα τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και των ακραίων θερμοκρασιών, όχι μόνο στο άμεσο οικογενειακό περιβάλλον μας, αλλά και στο ευρύτερο κοινωνικό: στην πολυκατοικία, στη γειτονιά, στο χωριό, στην πόλη. Η αλληλεγγύη είναι, ίσως, και σ’ αυτή την περίπτωση το πιο ισχυρό ανάχωμα.
*Ο κ. Αθανάσιος Τσακρής είναι καθηγητής Μικροβιολογίας, διευθυντής Εργαστηρίου Μικροβιολογίας της Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ.
