Αυτό δεν είναι το σημαντικότερο θέμα του κόσμου. Η ακρίβεια, οι εκλογές στις ΗΠΑ, η κλιματική αλλαγή, η καταστροφή στη Γάζα, ο πόλεμος στην Ουκρανία, το ότι στην Ελλάδα ο μέσος μισθός ανά ώρα εργασίας είναι πλέον ο χαμηλότερος στην Ευρώπη. Αυτά είναι σημαντικά θέματα. Αλλά κοιτάξτε να δείτε: ο τρόπος με τον οποίο μιλάμε και περιγράφουμε την πραγματικότητα έχει σημασία. Ο τρόπος με τον οποίο επικοινωνούμε μεταξύ μας έχει σημασία. Κι ο τρόπος με τον οποίο ένας λαός ονοματίζει έννοιες, διαδικασίες, θεσμούς, οργανισμούς και ομάδες, μας δείχνει πολλά πράγματα για το επίπεδο της φαντασίας και της δημιουργικότητας σ’ αυτή την κοινωνία, και για τον πλούτο των εκφραστικών μέσων που οι πολίτες έχουν στη διάθεσή τους και χρησιμοποιούν. Αυτό είναι το θέμα αυτού του άρθρου: η ΕΤΕΜΤΑ. Η Εμμονή Των Ελλήνων Με Τα Αρκτικόλεξα. Ένα φαινόμενο που παρακολουθώ εκστασιασμένος εδώ και μήνες που τα αναζητώ και τα συλλέγω, λες και είναι πόκεμον. Εικάζω ότι δεν έχετε αντιληφθεί το μέγεθος και την έκτασή του. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Σε αυτή τη χώρα, όποτε χρειάζεται να ονοματιστεί κάτι καινούργιο -ένα συνδικάτο, ένας οργανισμός, μια διαδικασία, ένας φορέας- σχεδόν πάντα επιλέγεται η λύση του αρκτικόλεξου. Βρίσκεται μια φράση που περιγράφει τι κάνει αυτό το καινούργιο πράγμα, περίπου, και κάποιος απλά ενώνει τα αρχικά γράμματα των λέξεων. Τέλος. Αποστολή εξετελέσθη. Βρήκαμε όνομα. Τώρα, για να είμαστε δίκαιοι, σε κάποιες περιπτώσεις αυτή η μέθοδος λειτουργεί ικανοποιητικά. Υπάρχουν παραδείγματα στα οποία τα αρχικά των λέξεων δημιουργούν μια νέα “λέξη” απλή, εύηχη, “πιασάρικη” που με τον καιρό αποκτά περιεχόμενο και ουσία και γίνεται αυτονόητη κι αυθύπαρκτη. Ο ΚΑΔ, το ΦΕΚ, το ΙΚΑ, η ΕΡΤ, η ΔΕΘ, ο ΟΤΕ, ο ΟΣΕ, ο ΠΑΟ, η ΑΕΚ. Ή τα ΕΛΤΑ, το ΚΤΕΛ, το ΠΡΟΠΟ. Το ΠΑΣΟΚ. Υπάρχουν και κάποια άλλα παραδείγματα που είναι λίγο πιο αδέξια, πιο κακόηχα, αλλά με τον καιρό έχουν κατοχυρωθεί κι αυτά, και είναι πια αποδεκτά. Ο ΦΠΑ, ο ΟΗΕ, η ΔΕΗ, οι ΔΟΥ, ο ΟΑΕΔ, ο ΕΦΚΑ ή η ΓΣΕΕ -δεν γλιστράνε απ’ τα χείλη και πολύ εύκολα, αλλά λειτουργούν, μόνο και μόνο επειδή τα συνηθίσαμε. Αλλά από εκεί και πέρα, υπάρχει ένα σύμπαν ονομασιών που ξεφεύγει από κάθε όριο λογικής ή αισθητικής. Ονομασίες οργανισμών, φορέων ή διαδικασιών που μοιάζουν σαν να περπάτησε μια γάτα στο πληκτρολόγιο την ώρα που την αποφάσιζαν.
Τι είναι ο ΟΠΕΚΑ και τι ο ΟΠΕΚΕΠΕ; Ξέρετε; Γνωρίζετε τι κάνουν αυτοί οι οργανισμοί; Τι διαχειρίζεται ο ΟΔΔΗΧ και τι η ΕΔΕΥΕΠ; Ποιους εκπροσωπεί η ΠΟΜΙΔΑ, ποιους η ΕΘΕΑΣ; Ποιους ο ΟΣΔΕΛ και ποιους ο ΠΡΟΣΥΦΑΠΕ; Τι κάνει ο ΟΚΑΝΑ και τι κάνει ο ΟΠΑΝΔΑ; Παρόμοια πράγματα; Εντελώς διαφορετικά; Προφανώς κανείς δεν ξέρει τι διαφορά έχει ο ΑΔΜΗΕ από τον ΔΕΔΔΗΕ, αλλά ποιος από τους δύο ελέγχει το ΕΣΜΗΕ;
Κοιτάζεις τομείς και κλάδους και διαπιστώνεις ότι σχεδόν όλα τα πράγματα που παίζουν ρόλο σε οποιαδήποτε οικονομική η κοινωνική διαδικασία, είναι ονοματισμένα με αρκτικόλεξα, ενίοτε απίθανα κακόηχα ή αλλόκοτα. Θέλεις να χτίσεις ένα ξενοδοχείο; Βάλτο σε μια ΠΟΤΑ, αφού πρώτα υποβάλεις ένα ΕΣΧΑΣΕ (ή μήπως ένα ΕΣΧΑΔΑ; Όχι, αυτό είναι εντελώς άλλο πράγμα) και καλή τύχη μετά με το ΚΕΣΥΠΟΘΑ. Μήπως θέλεις να σχεδιάσεις ένα ΣΒΑΚ; ΟΚ, αλλά θα πρέπει να βασιστείς στα διαθέσιμα ΓΠΣ και ΤΧΣ, και να λάβεις υπόψιν και τυχόν ΠΜΕΑ, ΣΒΑΑ, ΣΟΑΠ, ΟΧΕ, ΣΔΑΕΚ και ΣΔΑ. Που είναι όλα εντελώς διαφορετικά πράγματα. Ή μήπως να συντάξεις ένα ΣΦΗΟ για τους ΦΕΥΦΗΟ -λαμβάνοντας υπόψιν και τους ΦΟΣΕΦΗΟ;
Τώρα με τις φωτιές, ξέρουμε αν είναι αποτελεσματικά και επικαιροποιημένα τα κατά τόπους ΠεΣΠΚΑ κι αν κάνει δουλειά το ΕΠαΔαΠ και πώς συνεργάζεται με τον ΟΦΥΠΕΚΑ;
Τι λένε οι έρευνες του ΕΛΙΝΥΑΕ και τι έρευνες κάνει το ΙΙΒΕΑΑ;
Τι αποφάσεις λαμβάνει το ΕΘΚΕΠΙΧ; Τι ελέγχει ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ;
Τι υπηρεσίες προσφέρει ο ΕΟΠΥΥ και τι ο ΕΟΠΠΕΠ;
Είστε εργαζόμενοι; Ξέρετε αν είστε οργανωμένοι στην ΟΕΧΒΕ ή την ΠΟΕΕΠ, την ΟΜΥΠΑΕ ή την ΠΟΕΕΥΤΕ; Δημοσιογράφοι, είστε στην ΕΣΗΕΑ ή την ΕΣΗΕΜΘ, την ΕΣΠΗΤ ή της ΕΣΗΕΠΗΝ; Ή μήπως είστε της -και σας παρακαλώ, αναγνώστες και αναγνώστριες, πιστέψτε με, είναι αληθινό: ΕΣΗΕΘΣτΕ-Ε;
Όλα αυτά τα αρκτικόλεξα είναι αληθινά. Όπως και ο ΕΔΟΕΑΠ κι η ΕΛΕΤΑΕΝ, η ΕΔΙΠΤ και η ΕΙΤΗΣΕΕ, ο ΕΔΣΝΑ και η ΠΟΕΣΥ, η ΕΚΠΟΙΖΩ, ο ΣΕΓΑΣ, το ΣΕΣΟ και τα ανά την Ελλάδα ΔΗΠΕΘΕ. Ακόμα και γνωστότεροι φορείς, όπως η ΗΔΙΚΑ ή το ΤΑΙΠΕΔ, αναρωτιέμαι, πόσο αποτελεσματικά επικοινωνούν το αντικείμενό τους με αυτά τα αδέξια, ακατάληπτα ονόματα-γραμματοσαλάτες; Το αυτό ισχύει και για επιχειρήσεις όπως η ΓΑΙΑΟΣΕ, η ΕΥΑΘ, η ΣΤΑΣΥ κι η ΕΥΔΑΠ, οι οποίες, παρεμπιπτόντως, ανήκουν όλες στην ΕΕΣΥΠ.
Και τώρα, θα ήθελα να ξαναδιαβάσετε τις προηγούμενες παραγράφους, αλλά φωναχτά. Καταλαβαίνετε τι εννοώ;
Είπαμε: αυτό δεν είναι το σημαντικότερο θέμα του κόσμου. Πολλές και πολλοί από εσάς, ακόμα κι αν αναγνωρίζετε το φαινόμενο ως κάτι το αξιοσημείωτο, μπορεί να αμφισβητείτε ότι πρόκειται και για πρόβλημα. Η χρήση αρκτικόλεξων, άλλωστε, εμφανίζεται και αλλού -κυρίως σε γραφειοκρατικές δομές- σε πολλές άλλες χώρες και γλώσσες. Εγώ όμως το αναγνωρίζω ως ένδειξη μιας κρίσης φαντασίας και δημιουργικότητας στα μέσα έκφρασης που χρησιμοποιούμε γενικώς, και αντανάκλαση μιας κάπως τεμπέλικης τυπολατρίας, κωδικοποιημένης σε κάθε έκφανση της κοινωνικής ή οικονομικής δραστηριότητας. Είναι σοβαρό θέμα. Δεν είναι μόνο τι έλεγε ο Βίτγκενσταϊν για το ρόλο της γλώσσας στο πώς βλέπουμε τον κόσμο. Στο τέλος του “1984”, στο παράρτημα που έγραψε ο Τζορτζ Όργουελ για τη “newspeak”, την γλώσσα του απολυταρχικού καθεστώτος στο βιβλίο, υπενθύμιζε πως ένα βασικό εργαλείο της, πολύτιμο για την αλλοίωση ή την εξαφάνιση αντιδραστικών ιδεών ή εννοιών από την κοινωνία, ήταν οι συντμήσεις και τα αρκτικόλεξα. Με τη σύντμηση των περιφραστικών ονομάτων ή φράσεων σε λίγες συλλαβές, το καθεστώς αποδυνάμωνε τις λέξεις, τους εξαϋλωνε το νόημα, τις μετέτρεπε από φορείς ιδεών σε τυχαίους φθόγγους, κενούς περιεχομένου. “Ένα από τα χαρακτηριστικά της πολιτικής γλώσσας από τις αρχές και τα μέσα του προηγούμενου αιώνα”, έγραφε, “πιο συχνά σε απολυταρχικά κράτη και οργανισμούς”.
Θα ήταν δείγμα προόδου η σταδιακή αντικατάσταση όλων αυτών των κακόηχων, τεμπέλικων αρκτικόλεξων με ονόματα πιο δημιουργικά και αντιπροσωπευτικά; Θα ήταν. Υπάρχει όμως ένα το οποίο θα πρέπει να μείνει ως έχει στο διηνεκές. Σας έγραψα παραπάνω για κάποιες εξαιρέσεις στις οποίες αυτή η μέθοδος ονοματοδοσίας λειτουργεί ικανοποιητικά. Σας έδωσα και παραδείγματα. Το καλύτερο όλων; Μα, το όνομα της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Σωματείων Ταχυδρομικών. Είναι υποδειγματικό και τέλειο, δεν επιδέχεται βελτίωσης, και δεν θα πρέπει να το πειράξει κανείς: ΠΟΣΤ
