Ο θάνατος είναι πάντα ο πιο αδυσώπητος κριτής, γιατί αποφαίνεται σε δύο επίπεδα: αυτά των πεπραγμένων και της υστεροφημίας. Ανατέμνει τη βιωμένη εμπειρία του θανόντος και παράλληλα καθορίζει τη μεταθανάτια πρόσληψή του, εκείνη που συντίθεται από τον μύθο και τις αφηγήσεις, για την οποία ο νεκρός δεν μπορεί να κάνει τίποτα παραπάνω απ’ ό,τι ήδη έκανε. Κανείς δεν γλιτώνει την κρίση που επιφέρει ο τερματισμός της ζωής του – πόσο μάλλον κάποιος σαν τον Αλέν Ντελόν, ο οποίος έζησε σε κοινή θέα και με τον πλέον ηχηρό τρόπο. Ισχύει όμως κάτι για τους διάσημους ανθρώπους που δεν ισχύει για τους υπόλοιπους: όσο διάφανος και αν ήταν ο ιδιωτικός τους βίος, όσα και αν ξέρουμε για τα καλά και τα στραβά του, η κριτική εις βάρος του, ακόμη και η δίκαιη, αποτελεί μια μορφή αχρείαστου κουτσομπολιού και παραβίασης. Oλοι βέβαια κρινόμαστε, με τη διαφορά ότι εμείς κρινόμαστε από τους οικείους μας, ενώ οι διάσημοι κρίνονται από την οικουμένη. Η ηθικολογική υστερία που πυροδότησε ο θάνατος του ηθοποιού είναι σε μεγάλο βαθμό προϊόν μιας κατασκευασμένης οικειότητας· μια παράλογη διαστολή της οικογενειακής κτητικότητας. Ο Αλέν Ντελόν ήταν καλλιτέχνης, ως τέτοιον τον γνωρίσαμε και ως τέτοιον μπορούμε να τον αναλύσουμε. Ως άνθρωπο, ας τον κρίνουν εκείνοι που δεν μπορούν να κάνουν αλλιώς, δηλαδή οι δικοί του, που θέλοντας και μη επηρεάστηκαν από τον χαρακτήρα και τις επιλογές του. Εμείς γιατί οικειοποιούμαστε το δράμα τους;
Κοινωνικό είδωλο
Είναι αλήθεια ότι τα δημόσια πρόσωπα χαρακτηρίζονται τέτοια επειδή ασκούν επίδραση που υπερβαίνει την ιδιωτική σφαίρα. Η δύναμή τους ξεφεύγει από το στενό οικογενειακό πλαίσιο ή το πεδίο της επαγγελματικής τους δραστηριότητας και διαχέεται στην κοινωνία ανεξέλεγκτα. Ο Αλέν Ντελόν υπήρξε ηθοποιός, αλλά και είδωλο που συνέβαλε στη διαμόρφωση μιας πρότυπης ανδρικής εικόνας με ισχυρά λαϊκά ερείσματα. Μπορεί να ειπωθεί λοιπόν ότι, ανεξάρτητα από τους ρόλους του, η προβολή της εκτυφλωτικής ομορφιάς του ως αντιδότου στη γεμάτη συγκρούσεις, βία και αμφιλεγόμενες επιλογές ζωή του λειτούργησε μέσα στις δεκαετίες ως μέσο νομιμοποίησης μιας ευρύτερης μάτσο νοσηρότητας (αν και ο ηθοποιός δεν εντάσσεται ακριβώς στην κατηγορία του «τοξικά αρρενωπού» – η ομορφιά του ήταν περισσότερο αγγελική παρά κλασικά ανδροπρεπής). Σύμφωνα με αυτό το σκεπτικό, η κριτική στον Αλέν Ντελόν ως άνθρωπο έχει διάσταση κοινωνικής χρησιμότητας: αποσυνδέει την ομορφιά από την ηθική, επιβεβαιώνει ότι η εικόνα δεν πρέπει να συγχέεται με το περιεχόμενο και διατυπώνει το δίδαγμα που η πατριαρχική κοινωνία ακόμη δεν έχει χωνέψει: μη ρομαντικοποιείτε τους επικίνδυνους ανθρώπους – η ζωή δεν είναι σινεμά.
Τέχνη ως ανεξάρτητο μέγεθος
Αν όμως έχουμε φτάσει στο 2024 και ακόμη δεν έχουμε αποβάλει παιδικά σύνδρομα εξιδανίκευσης διασημοτήτων, δεν φταίει ο Αλέν Ντελόν. Εμείς φταίμε. Υπάρχει σωρεία ενδείξεων και αποδείξεων ότι ο διάσημος ηθοποιός δεν ήταν ιδιαίτερα ηθικό άτομο (εμπλοκή σε σκοτεινές υποθέσεις, έντονες οικογενειακές διαμάχες, ακροδεξιές απόψεις), όμως η ποιότητα του Ντελόν ως ατόμου δεν ήταν ποτέ θέμα προς διερεύνηση και αξιολόγηση. Οσοι μαγεύονταν από την εμφάνισή του ή τον ανήγαν σε θεό του σινεμά και της ζωής δεν το έκαναν πιστεύοντας ότι πρόκειται για καλό άνθρωπο· αυτό δεν τους ενδιέφερε καν. Το στυλ ήταν που τους μαγνήτιζε, δηλαδή η κινηματογραφική αύρα που θα μπορούσε και να μην έχει καμία σχέση με το ποιος ήταν ο ηθοποιός στην πραγματικότητα. Ο φόβος ότι η αποδοχή της καλλιτεχνικής κληρονομιάς του νεκρού ειδώλου συνεπάγεται αποδοχή και όλων όσα το είδωλο πρέσβευε ως κοινωνικό ον ενδέχεται να είναι ελαφρώς υπερβολικός. Για την ακρίβεια, ο φόβος αυτός λειτουργεί σαν αυτοεκπληρούμενη προφητεία: μας φέρνει πιο κοντά στη ζωή του Αλέν Ντελόν απ’ ό,τι χρειάζεται να έρθουμε. Μπορούμε να θαυμάζουμε τον καλλιτέχνη μέσα από το έργο του και να απορρίπτουμε τον άνθρωπο έξω από αυτό. Ούτως ή άλλως, ο Αλέν Ντελόν υπάρχει πλέον μόνο στις ταινίες.
