Ηρθαν και φέτος οι φωτιές. Μαζί με αυτές αναζωπυρώθηκε η συζήτηση σχετικά με τις κυβερνητικές ευθύνες. Αυτόματα προκύπτει το ερώτημα: θα υπάρξει πολιτικό κόστος;
Το 2019 το ποσοστό του ΣΥΡΙΖΑ μειώθηκε κατά 4% σε σχέση με τον Σεπτέμβριο του 2015, ενώ της Ν.Δ. ανέβηκε κατά 11 μονάδες. Στους δήμους όπου έλαβε χώρα η φωτιά στο Μάτι, τα αντίστοιχα νούμερα ήταν 7 χαμένες μονάδες για τον ΣΥΡΙΖΑ και 15 κερδισμένες για τη Ν.Δ.
Τον Αύγουστο του 2007 είχαν ξεσπάσει άλλες φωτιές με επίκεντρο τον νομό Ηλείας. Υπήρχε και τότε η πεποίθηση ότι θα έπλητταν την κυβέρνηση του Κώστα Καραμανλή. Και όμως: ενώ το ποσοστό της Ν.Δ. στην επικράτεια έπεσε κατά 4 μονάδες συγκριτικά με το 2004, στον νομό Ηλείας οι απώλειες ήταν σχεδόν μισές. Το ΠΑΣΟΚ, η τότε αξιωματική αντιπολίτευση, δεν κέρδισε τίποτα. Αντίθετα έχασε δύο μονάδες σε σχέση με το ποσοστό του 2004 – όπως δηλαδή συνέβη και στο σύνολο της επικράτειας.
Η εξαγωγή συμπερασμάτων με βάση τις παραπάνω συγκρίσεις βασίζεται σε μια καίρια υπόθεση εργασίας: ο αντίκτυπος μιας φωτιάς είναι μεγαλύτερος στο σημείο που λαμβάνει χώρα. Στον βαθμό που τα μέσα ενημέρωσης ή οι πολιτικές ελίτ εθνικοποιούν τις φυσικές καταστροφές, η υπόθεση αυτή μπορεί να μην ισχύει. Η παραπάνω σύγκριση, πάντως, δεν φαίνεται να δικαιώνει αυτή την άποψη: το 2019 το κυβερνών κόμμα είχε μεγαλύτερες απώλειες στις πληγείσες περιοχές. Εκεί που δεν φαίνεται να είχαν οι φωτιές αντίκτυπο, το 2007, δεν προέκυψαν δυσανάλογα μεγάλες κυβερνητικές απώλειες στις πυρόπληκτες περιοχές.
Γιατί η φωτιά στο Μάτι έπληξε περισσότερο την κυβέρνηση από ό,τι η φωτιά στην Ηλεία; Αμφότερες οι περιπτώσεις εμφάνισαν τις ελλείψεις του κρατικού μηχανισμού. Εγινε και τις δύο φορές λόγος για «ασύμμετρη απειλή», απλώς από τον «στρατηγό άνεμο» πήγαμε στις ετεροχρονισμένες στημένες συσκέψεις με τηλεοπτική κάλυψη.
Ισως η φωτιά στο Μάτι να ήταν πολύ πιο καταστροφική από την Ηλεία. Είναι άκομψο να βάζουμε ανθρώπινες ζωές στη ζυγαριά. Ομως και πάλι κάτι τέτοιο δεν φαίνεται να προκύπτει. Είχαμε περισσότερες ανθρώπινες απώλειες στο Μάτι, αλλά η φωτιά της Ηλείας παραήταν μεγάλη για να μην έχει εκλογικές συνέπειες.
Το 2007 η κυβέρνηση προσπάθησε να αποζημιώσει άμεσα τους πυροπλήκτους. Ο μηχανισμός που στήθηκε έμοιαζε με μια ad hoc επιχείρηση μαζικών ρουσφετιών με σκοπό να μετριαστούν οι αντιδράσεις στην τοπική κοινωνία. Ηταν, παρ’ όλα αυτά, η πρώτη φορά που μια κυβέρνηση έφτιαχνε ένα σύστημα άμεσης καταβολής μετρητών με την υποβολή υπεύθυνης δήλωσης.
Το 2007 η κυβέρνηση αποζημίωσε άμεσα τους πυροπλήκτους. Το Μάτι δεν είχε την ίδια αντιμετώπιση. Ο αριθμός των νεκρών έθεσε την καταγραφή των ζημιών σε δεύτερη μοίρα.
Το Μάτι δεν είχε την ίδια αντιμετώπιση. Η φωτιά βρήκε την κυβέρνηση σε καθοδική πορεία και επιτάχυνε την πτώση. Ο αριθμός των νεκρών έθεσε την επιχείρηση καταγραφής των ζημιών σε δεύτερη μοίρα. Ακριβώς επειδή οι εκλογές δεν έρχονταν με την ίδια εγγύτητα όπως στην Ηλεία, απουσίασε η προσπάθεια ταχείας οικονομικής ενίσχυσης. Ο ανθρώπινος πόνος, ως ώφειλε, κάλυψε όλα τα υπόλοιπα.
Αυτό το φαινόμενο δεν είναι ελληνική πρωτοτυπία. Πολλές μελέτες προσπαθούν να καταγράψουν τις εκλογικές συνέπειες φυσικών καταστροφών. Το γενικό συμπέρασμα που προκύπτει είναι πως οι ψηφοφόροι επιβραβεύουν περισσότερο τις πολιτικές ανακούφισης. Με άλλα λόγια, είναι εκλογικά πιο προσοδοφόρο για μια κυβέρνηση να αποζημιώσει τους πληγέντες παρά να επενδύσει στην πρόληψη.
Ενα τέτοιο παράδειγμα είναι η περίπτωση του δεξαμενόπλοιου «Πρεστίζ», που τον Νοέμβριο του 2002 βυθίστηκε στις βορειοδυτικές ακτές της Ισπανίας, απελευθερώνοντας χιλιάδες τόνους πετρελαίου. Η συγκεκριμένη ακτή ζει από την αλιεία. Η παθητική στάση της κυβέρνησης Αθνάρ προκάλεσε πορείες διαμαρτυρίας. Κι όμως, ο αντίκτυπος του ατυχήματος στις δημοτικές και εθνικές εκλογές που ακολούθησαν ήταν μηδαμινός, καθώς η κυβέρνηση είχε φροντίσει να εξαγγείλει ένα γενναιόδωρο πακέτο αποζημιώσεων.
Τα πράγματα μπορούν να πάνε ακόμη καλύτερα όταν οι παροχές συνδυαστούν με ικανή διοίκηση. Για παράδειγμα, η κυβέρνηση Σρέντερ είχε ελάχιστες ελπίδες επανεκλογής τον Σεπτέμβριο του 2002. Και όμως: η υπερχείλιση του ποταμού Ελμπε λίγο πριν από τις εκλογές αποδείχθηκε δώρο εξ ουρανού. Οπως και πριν, η κυβέρνηση προέβη σε μια γενναιόδωρη δέσμη αποζημιώσεων. Εδώ όμως έχουμε και ένα επιπλέον στοιχείο: ο κρατικός μηχανισμός λειτούργησε υποδειγματικά. Ο συνδυασμός αυτών των δύο στοιχείων έδωσε στην κυβέρνηση ένα πλεονέκτημα 7 μονάδων στις πληγείσες περιοχές, χωρίς το οποίο δεν θα είχε επανεκλεγεί.
Η ελληνική κυβέρνηση δείχνει να είναι περισσότερο επικοινωνιακά παρά επιχειρησιακά έτοιμη να αντιμετωπίσει τις φυσικές καταστροφές. Ισως ξέρει πως βραχυπρόθεσμα αυτό είναι που μετράει, ενώ το μακροπρόθεσμο κόστος μπορεί να το αντιμετωπίσει με γενναιόδωρα μέτρα ενίσχυσης. Αυτό είναι καλό για εκείνη. Μάλλον δεν είναι το ίδιο καλό για εμάς.
*O κ. Ηλίας Ντίνας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης και κάτοχος της ελβετικής έδρας στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο της Φλωρεντίας.
