Πού μείναμε χθες; Στις πρώτες σελίδες του «Μύθου του Σίσυφου» που διαβάζει έφηβος ο Αμερικανός φυσικός Μπράιαν Γκριν. Το αναγνωστικό του σοκ μεταφέρει στο πρόφατα εκδοθέν στη χώρα μας βιβλίο του «Η δομή του κόσμου. Χώρος, χρόνος και η υφή της πραγματικότητας» (μτφρ.: Μαριάννα Φλωράκη, εκδ. Ροπή).
Από τις πρώτες αράδες του κλασικού αυτού κειμένου, ο Καμύ λέει ευθέως: Το μόνο αληθινό φιλοσοφικό ζήτημα είναι η αυτοκτονία· όλα τα άλλα είναι λεπτομέρειες.
Στον «Επαναστάτη χωρίς αιτία», που ο Νίκολας Ρέι γύρισε το 1955, στη σκηνή του αστεροσκοπείου, όταν ο παρουσιαστής λέει πως «μπροστά στην απεραντοσύνη του σύμπαντος τα προβλήματα του ανθρώπου μοιάζουν ασήμαντα», ένας νεαρός με το βαρύ όνομα Πλάτων (τον υποδύεται ο Σαλ Μινέο) αντιδρά: «Τι ξέρει αυτός για τον άνθρωπο;» γυρίζει και λέει σε έναν απορημένο Τζέιμς Ντιν.
Το ερώτημα είναι εύλογο: τα άστρα βρίσκονται πολύ μακριά και είναι πολύ ψυχρά για όλους εμάς εδώ κάτω, που ταλανιζόμαστε με ένα σωρό προβλήματα. Τι έχουν να μας πουν;
Ο Καμύ, λέει ο Γκριν, «αναγνώρισε την αξία τού να καταλάβουμε τη δομή του σύμπαντος, αλλά, από ό,τι μπορούσα να πω, απέρριπτε την πιθανότητα ότι αυτή η κατανόηση μπορούσε να κάνει κάποια διαφορά στο πώς εκτιμάμε την αξία της ζωής».
Η αξία της ζωής· μεγάλη κουβέντα. Ο Καμύ ήταν Γάλλος αλλά ήταν Γάλλος της Μεσογείου, μεγαλωμένος στις ηλιόλουστες ακτές της Αλγερίας. Στο ποδόσφαιρο έπαιζε τερματοφύλακας. Αντιλαμβανόταν τη δύναμη των αισθήσεων: την κάψα του καλοκαιριού (που κάνει, άλλωστε, τον Μερσό να δολοφονήσει δίχως κανένα λόγο τον Αραβα στον «Ξένο»), τη θαλασσινή δροσιά, το γυναικείο άγγιγμα. Εχει αξία η ζωή χωρίς αυτά;
Ο Γκριν το παραδέχεται: «Ως ένα βαθμό», γράφει, «αυτή είναι μια άποψη για την πραγματικότητα που, κατά βάθος, πολλοί από εμάς έχουμε. Σίγουρα βρίσκω και εγώ τον εαυτό μου να σκέφτεται έτσι στην καθημερινότητα».
Μελετώντας τη φυσική επισταμένως, ωστόσο, αντιλαμβάνεται το εξής: «Πραγματικότητα είναι αυτό που νομίζουμε εμείς, η πραγματικότητα αποκαλύπτεται σε εμάς με βάση τις εμπειρίες μας». Ή τις αισθήσεις, θα έλεγε, ίσως, ο Καμύ.
Τι δείχνει, όμως, η φυσική του 20ού αιώνα; «Οτι η ανθρώπινη εμπειρία μπορεί να μας παραπλανήσει όσον αφορά την αληθινή φύση της πραγματικότητας. Κάτω από την επιφάνεια της καθημερινότητας βρίσκεται ένας κόσμος που δύσκολα θα αναγνωρίζαμε».
Σκέφτομαι την ωραία σκηνή του αστεροσκοπείου στον «Επαναστάτη χωρίς αιτία». Ο Τζέιμς Ντιν δεν θα προλάβει να δει την ταινία στην οποία πρωταγωνιστεί. Στα 24 του, θα σκοτωθεί με το αυτοκίνητο, στις 30 Σεπτεμβρίου του 1955. Πέντε χρόνια μετά, το ίδιο θα συμβεί και στον Καμύ (αυτός στα 47 του).
Η ζωή είναι παράλογη και στην επιφάνειά της. Κάτω από αυτή, όμως, το παράλογο, ή έστω το παράδοξο, οργιάζει. «Μπορείς κάτι τέτοιο να το αφήσεις έτσι, ανεξερεύνητο;» αναρωτιέται ο Γκριν. Η συνέχεια αύριο.
