Το 1908, ο Αμερικανός μουσουργός Τσαρλς Αϊβς (1874-1954) συνέθεσε ένα μικρό αριστούργημα για ορχήστρα (διαρκεί περίπου πέντε λεπτά) με τον τίτλο «Το αναπάντητο ερώτημα» (The Unanswered Question). Σπάνια, μια μουσική να έθεσε τόσο άμεσα και τόσο υπαινικτικά την ίδια στιγμή (και με θαυμαστή οικονομία!) την ανθρώπινη αγωνία μα και το δέος απέναντι στο αίνιγμα και στο παράλογο της ύπαρξης.
Το σκέφτηκα πολλές φορές διαβάζοντας το βιβλίο «Η δομή του κόσμου. Χώρος, χρόνος και η υφή της πραγματικότητας» (μτφρ.: Μαριάννα Φλωράκη, εκδ. Ροπή) του Αμερικανού φυσικού Μπράιαν Γκριν.
Οταν συζητά τη θεωρία των υπερχορδών, για παράδειγμα, τη μόνη, έως τώρα, που «παντρεύει» το μεγάλο με το μικρό, τη Σχετικότητα με την κβαντοφυσική, μας λέει ότι αν αποδειχθεί σωστή, «θα αναγκαστούμε να αποδεχτούμε ότι η πραγματικότητα που γνωρίζουμε δεν είναι παρά ένα ντελικάτο ύφασμα απλωμένο γύρω από την επιφάνεια ενός άλλου, πυκνότερου και γεμάτου δομή».
Η θεωρία των υπερχορδών βρίσκει στις θεμελιώδεις δομές της ύλης όχι απλώς σωματίδια σαν τελείες, αλλά νημάτια που δονούνται. Για να σταθεί μαθηματικά, όμως, απαιτεί την ύπαρξη εννέα διαστάσεων στον χώρο και μία στον χρόνο. «Επειδή δεν βλέπουμε αυτές τις επιπλέον διαστάσεις, η θεωρία υπερχορδών μάς λέει ότι μέχρι τώρα έχουμε πάρει μόνο μια μικρή γεύση της πραγματικότητας».
Αν υπάρχει αναγνώστης της στήλης που διάβασε τη σειρά των σημειωμάτων από την αρχή αυτής της εβδομάδας, θα θυμάται πως ο Αλμπέρ Καμύ είχε γράψει ότι το να προσδιορίσει κανείς τον αριθμό των διαστάσεων του χώρου –και συγκεκριμένα να βρει ότι δεν είναι μόνο τρεις– θα ήταν επιστημονικά κάτι ενδιαφέρον, αλλά «ουσιαστικά ασήμαντη λεπτομέρεια». Από την άλλη, όμως, τονίζει ο Γκριν, «η ανακάλυψη επιπλέον διαστάσεων του χώρου θα έδειχνε ότι όλη η ανθρώπινη εμπειρία μάς έκανε να αγνοούμε παντελώς ένα πολύ βασικό και απαραίτητο χαρακτηριστικό του σύμπαντος».
Η ηχοχρωματική ατμόσφαιρα στο «Αναπάντητο ερώτημα» του Αϊβς μας προδιαθέτει για κάτι ανησυχαστικό. Αλλά δεν βαραίνει· το δέος που σου αφήνει σε τυλίγει με μια σαγήνη. Και όπως επισημαίνει ο Μπράιαν Γκριν, όταν διάβασε πριν από πολλά χρόνια την τελευταία σελίδα του «Μύθου του Σίσυφου», «εξεπλάγην από το ότι το κείμενο είχε επιτύχει ένα κυρίαρχο αίσθημα αισιοδοξίας».
Οντως, ο Καμύ «βρήκε μεγάλη ελπίδα στην ικανότητα του Σίσυφου να προσπαθεί αυτοβούλως να συνεχίσει να ενεργεί ακάθεκτος ενάντια σε αξεπέραστα εμπόδια, και να διεκδικεί την επιλογή του να επιβιώνει ακόμα και αν είναι καταδικασμένος σε ένα παράλογο καθήκον (σ.σ. να σπρώχνει αενάως τον βράχο προς την κορυφή, για να κυλήσει αυτός ξανά προς τα κάτω, και ξανά από την αρχή) μέσα σε ένα αδιάφορο σύμπαν».
Η φυσική (και η μουσική) μάς θυμίζει τη μαγεία της εξερεύνησης, της κατανόησης του μέρους «που ονομάζουμε σπίτι μας» και την αξία της μεταβίβασης της γνώσης μας «σε αυτούς που ακολουθούν».
Τίποτα ποτέ δεν τελειώνει.
