Έχετε ακούσει για την Αστυπάλαια και τα ηλεκτρικά της αυτοκίνητα, αλλά έχετε μάθει για την Κύθνο; Η Κύθνος είναι “Έξυπνο Νησί”, για την περίπτωση που δεν το γνωρίζατε. Ο χαρακτηρισμός προέρχεται από το όνομα ενός τετραετούς έργου που έτρεξε εκεί από το 2019 μέχρι φέτος, το οποίο περιλαμβάνει μια σειρά από επιμέρους έργα που ενισχύουν την “ανθεκτικότητα”, τη “βιωσιμότητα” και άλλα SDG-friendly χαρακτηριστικά του νησιού. Τώρα, για να μην παρεξηγήσετε το ύφος και τα εισαγωγικά του κειμένου: τα έργα αυτά είναι ωραιότατα. Είναι πολύ καλό που έγιναν και μπράβο στο δίκτυο ΔΑΦΝΗ, τους επιστήμονες του ΕΜΠ και το Δήμο Κύθνου που το υλοποίησαν. Περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, τη μετατροπή του κτιρίου που στεγάζει το γυμνάσιο του Μέριχα στο πρώτο “πράσινο” κτίριο του νησιού (με φωτοβολταϊκά και αντλία θερμότητας) στην αντικατάσταση των παλιών φωτιστικών των δρόμων με νέα LED, στην ριζική αναβάθμιση της διαχείρισης των απορριμάτων και στην εγκατάσταση δύο μονάδων αφαλάτωσης. Αλλά η πιο γνωστή και η πιο οφθαλμοφανής παρέμβαση, είναι το δίκτυο σταθμών φόρτισης για ηλεκτρικά οχήματα. Κάθε επισκέπτης το βλέπει: μπορεί το νησί να μην έχει ασφαλή ασφαλτοστρωμένο δρόμο διπλής κατεύθυνσης σε όλο το μήκος του παμπάλαιου οδικού δικτύου του, αλλά έχει κάπου 20 διπλούς φορτιστές για ηλεκτρικά αυτοκίνητα σε δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους, σε όλους τους οικισμούς, εύκολα προσβάσιμους. Δεν έχω ακριβή στοιχεία, αλλά ενδέχεται αυτό το μεσαίου μεγέθους νησί των Κυκλάδων (μεγαλύτερο από τη Μύκονο, μικρότερο από την Ίο) να είναι το μέρος με το πυκνότερο δίκτυο φορτιστών στην Ελλάδα.
Καλό δεν είναι αυτό; Δεν πρέπει να απαιτήσουμε άμεσα να επεκταθούν αντίστοιχα προγράμματα σε όλα τα νησιά όλων των θαλασσών της Ελλάδας; Ναι. ΟΚ. Γιατί όχι. Αλλά. Υπάρχει ένα αλλά. Και βέβαια το περιμένατε ότι υπάρχει ένα αλλά, καθότι είμαστε ακόμα στο 1/3 του άρθρου κι ακόμα δεν έχει έρθει η αναπόφευκτη ανατροπή
Ξέρετε με τι τα φορτίζουμε τις μπαταρίες των ηλεκτρικών αυτοκινήτων; Φυσικά και ξέρετε: με ηλεκτρικό ρεύμα. Αλλά υπάρχει και μια δεύτερη συνοδευτική ερώτηση σε αυτή, πολύ σημαντική, με λιγότερο αυτονόητη απάντηση: πώς παράγεται το ηλεκτρικό ρεύμα με το οποίο φορτίζουμε τις μπαταρίες των ηλεκτρικών αυτοκινήτων; Στη Νορβηγία, για παράδειγμα, όπου 9 στα 10 νέα αυτοκίνητα που πωλούνται είναι ηλεκτρικά, το ηλεκτρικό ρεύμα παράγεται κυρίως από υδροηλεκτρικά εργοστάσια, με σχεδόν μηδενικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Οπότε τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα στη Νορβηγία μπορεί κανείς να πει ότι κινούνται με την ενέργεια των υδροηλεκτρικών εργοστασίων. Στη Γαλλία, η ηλεκτρική ενέργεια παράγεται κυρίως από πυρηνικά εργοστάσια (επίσης με σχεδόν μηδενικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου) οπότε εκεί τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα κινούνται, πρακτικά, κυρίως με πυρηνική ενέργεια. Και ούτω καθεξής.
Και στην Ελλάδα; Με τι ηλεκτρικό ρεύμα φορτίζουμε τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα στην Ελλάδα; Η απάντηση είναι: ανάλογα. Κάποιες ηλιόλουστες καλοκαιρινές ημέρες, τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα φορτίζουν κυρίως με ενέργεια από τα φωτοβολταϊκά ή τις ανεμογεννήτριες της χώρας -έχουν υπάρξει ημέρες κατά τις οποίες ολόκληρη η ηλεκτροπαραγωγή στην Ελλάδα προερχόταν από ανανεώσιμες πηγές. Άλλες ημέρες το ηλεκτρικό ρεύμα παράγεται κυρίως από την καύση φυσικού αερίου. Ανάλογα. Αλλά αυτό ισχύει για την ηπειρωτική Ελλάδα. Πολύς κόσμος δεν γνωρίζει ότι τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου δεν είναι συνδεδεμένα με το ηλεκτρικό δίκτυο της ηπειρωτικής Ελλάδας, και παράγουν την ενέργεια που χρειάζονται μόνα τους, με άλλες μεθόδους. Και εδώ είναι που έρχεται η ανατροπή.
Πώς παράγει την ηλεκτρική ενέργεια που χρειάζεται η Κύθνος; Το 97% της ενέργειας που χρειάζεται, παράγεται από ντίζελ. Στο δρόμο από τη χώρα προς τα Λουτρά μπορεί κανείς να δει ένα άθλιο εργοστάσιο της ΔΕΗ, όπου καίγεται το ντίζελ που έρχεται με καράβια από τα διυλιστήρια της Αττικής. Τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα στο “έξυπνο νησί”, λοιπόν, πρακτικά φορτίζονται με ντίζελ.
Αυτός, βεβαίως, είναι ένας πανάκριβος τρόπος να παράγει κανείς ηλεκτρική ενέργεια. Οπότε οι κάτοικοι της Κύθνου και των άλλων νησιών που παράγουν έτσι την ενέργειά τους θα πληρώνουν, προφανώς, πολύ ακριβότερα το ηλεκτρικό τους ρεύμα και, βεβαίως, η φόρτιση ενός ηλεκτρικού αυτοκινήτου εκεί θα είναι πολύ ακριβότερη υπόθεση από ό,τι αλλού, σωστά; Λάθος. Το ηλεκτρικό ρεύμα στα νησιά είναι επιδοτούμενο, δηλαδή το κράτος πληρώνει τη διαφορά ώστε οι νησιώτες να πληρώνουν για το ηλεκτρικό τους ρεύμα όσο το πληρώνουν και οι κάτοικοι της υπόλοιπης Ελλάδας. Το κράτος; Όχι το κράτος: εμείς. Όλες και όλοι, με τις χρεώσεις “ΥΚΩ” στους λογαρισμούς του ηλεκτρικού ρεύματος. Για το ντίζελ.
Το σημαντικότερο συμπέρασμα από προγράμματα όπως το “Κύθνος Έξυπνο Νησί” ή το “Αστυπάλαια: Έξυπνο και Αειφόρο Νησί” κατά τη γνώμη μου δεν είναι πως “κάτι κινείται”, ή ότι τα νησιά μας “πρασινίζουν”, αλλά ότι αποσμασματικές παρεμβάσεις χωρίς βασικές και θεμελιώδες θεσμικές αλλαγές δεν είναι δυνατό να επιτύχουν. Δεν είναι μόνο ότι μπαίνουν φορτιστές σε νησιά που καίνε ακόμα ντίζελ και μαζούτ, επειδή η διασύνδεση των νησιών με το ηλεκτρικό δίκτυο της υπόλοιπης χώρας έπληττε τα οικονομικά συμφέροντα των ελληνικών εταιρειών που πουλάνε πετρέλαιο. Είναι ότι γενικώς οι παρεμβάσεις που γίνονται, ακόμα και πολλές από αυτές που ξεκινούν με αγαθές προθέσεις και προς τη σωστή κατεύθυνση, γίνονται αποσπασματικά και ευκαιριακά. Ξέρετε πώς χρηματοδοτήθηκε το πρόγραμμα “Κύθνος Έξυπνο Νησί”; Με 8 εκατομμύρια ευρώ που προήλθαν από την αποζημίωση που έλαβε το ελληνικό κράτος από τη γερμανική Siemens για τη γνωστή υπόθεση διαφθοράς. Μετά το πρόγραμμα έληξε, τα χρήματα τελείωσαν. Και οι δράσεις έμειναν θαυμάσιες, αλλά μεμονωμένες, αποσπασματικές. Πιθανότατα χωρίς συνέχεια. Όλα έτσι γίνονται. Ξεκινούν δράσεις από μια ιδέα ενός πολιτικού, από μια πρωτοβουλία μιας συλλογικότητας, από ένα ΕΣΠΑ που διεκδίκησε ένας καπάτσος αυτοδιοικητικός, από την καταδίκη μιας ιδιωτικής εταιρείας. Την ίδια ώρα, όμως, οι θεσμοί δεν ακολουθούν. Οι πρωτοβουλίες δεν εντάσσονται σε ένα ευρύτερο, μακροχρόνιο πλαίσιο. Μπορεί η Volkswagen να βάζει ηλεκτρικά αυτοκίνητα στην Αστυπάλαια και η ΔΕΗ Ανανεώσιμες να χτίζει υποδομές για να μην φορτίζουν με ντίζελ (κάποια στιγμή στο κοντινό μέλλον) αλλά ταυτόχρονα ένα άλλο υπουργείο πάει και εγκρίνει ένα γιγάντιο τουριστικό πρότζεκτ με 250 σπίτια στο νησί -το αντίθετο της “βιωσιμότητας” και της “αειφορείας”. Μπορεί τα “έξυπνα νησιά” να εξοπλίζονται για να υποδεχτούν ηλεκτρικά αυτοκίνητα, αλλά ταυτόχρονα άλλο υπουργείο βγάζει εγκύκλιο που αποθαρρύνει τους οδηγούς να τα βάζουν στα φέρι μπόουτ που έρχονται στα ίδια, τα έξυπνα νησιά, βάζοντας όρια στο πόσο φορτισμένα μπορεί να είναι (την ώρα που σε φέρι μπόουτ της Σκανδιναβίας υπάρχουν φορτιστές, ώστε τα αυτοκίνητα να φορτίζονται εν πλω). Έτσι, όμως, δεν γίνεται δουλειά. Χωρίς συνεκτικά σχέδια, συνεργασία των συναρμόδιων φορέων, συνεννόηση, συναίνεση και, κυρίως, ένα κοινό αφήγημα για το τι ακριβώς σημαίνει “βιωσιμότητα” στην πράξη, καταλήγουμε μόνο με καλές προθέσεις, μεμονωμένα “πράσινα” κτίρια και φορτιστές που καίνε ντίζελ.
