Ο χρησμός εκπληρώθηκε. Ηταν πριν από το 2015, όταν ο ΣΥΡΙΖΑ βρισκόταν ακόμη στην τροχιά της μετεωρικής του ανόδου, που ο Ευάγγελος Βενιζέλος είχε πει ότι το ανερχόμενο κόμμα «δεν είναι παράταξη, αλλά όχημα διαμαρτυρίας». Λιγότερο από μια δεκαετία μετά ο ΣΥΡΙΖΑ σκορπίζει, χωρίς κανείς να μπορεί καν να διακρίνει ίχνη πολιτικής διαφωνίας. Η παραζάλη είναι παραπολιτική και την προκαλούν τυχαίες περσόνες – επίπεδες, χωρίς πολιτικό και αξιακό σώμα.
Η μοίρα του οχήματος διαμαρτυρίας που εξουθενώνεται όταν αδειάζει το ντεπόζιτο της αγανάκτησης, θα μπορούσε να αποτελεί δικαίωση για το ΠΑΣΟΚ. Το «Κίνημα» –αν είναι ακόμη δόκιμος ο αρχαϊκός ευφημισμός– ετοιμάζεται να γιορτάσει μισό αιώνα ζωής. Η αυτοβιογραφία του, όπως θα την πλέξουν τα ανταγωνιζόμενα για την ηγεσία στελέχη του, θα γραφτεί με θούριους. Το κόμμα, που σήκωσε το βάρος της χρεοκοπίας, χωρίς να του αναλογεί, άντεξε. Μπορεί να φυλλορρόησε, αλλά έχει ρίζες και στέκεται. Ο χρόνος έδειξε ότι είναι κόμμα – παράταξη.
Είναι; Μήπως αντί γι’ αυτή την αυτοδοξαστική ανασκόπηση, το ΠΑΣΟΚ πρέπει να θέσει στον εαυτό του ένα αντίστροφο ερώτημα; Οχι γιατί το ίδιο επιζεί, ενώ ο ΣΥΡΙΖΑ ξεπουπουλιάζεται. Αλλά γιατί από τα δύο μεγάλα κόμματα της Μεταπολίτευσης, το ΠΑΣΟΚ συρρικνώθηκε, ενώ η Ν.Δ. κατάφερε να διατηρήσει το πλειοψηφικό της εκτόπισμα.
Η κοινότοπη απάντηση είναι ότι η Ν.Δ. κατάφερε μουλωχτά να αποδράσει από την κυβερνητική ευθύνη, λίγο προτού την πλακώσει το βάρος της χρεοκοπίας, την οποία είχε και η ίδια προκαλέσει.
Αυτή είναι όμως η μισή αλήθεια. Η άλλη μισή είναι ότι η κοινωνική βάση του ΠΑΣΟΚ αποδείχθηκε πιο επιρρεπής στις σειρήνες του λαϊκισμού, ίσως επειδή είχε διαπλαστεί έτσι εκ γενετής. Το ΠΑΣΟΚ –όπως και ο ΣΥΡΙΖΑ, που κατάφερε να το λεηλατήσει– είχε γεννηθεί ως κόμμα διαμαρτυρίας. Απέκτησε υπόσταση ως «αντιδεξιό» μόρφωμα – αυτό που σήμερα θα λέγαμε «αντισυστημικό», μια και η Δεξιά τότε ταυτιζόταν με το «σύστημα». Η επαγγελία του ήταν η ρεβάνς απέναντι σε αυτούς που «μας έφεραν έως εδώ». Στην καρδιά του ήταν το «αντί-».
Η σαμανική γοητεία μιας απείρως πιο χαρισματικής ηγεσίας, επέτρεψε στο ΠΑΣΟΚ να αναπτύξει δίκτυα εξουσίας που το σταθεροποίησαν. Δεν έχασε όμως ποτέ την ταυτότητα του «αντί-». Ακόμη και μετά τον θάνατο του ιδρυτή του, όταν είχε αποκτήσει ξεκάθαρο «μπλοκάκι» ευρωστρεφών προταγμάτων, το ΠΑΣΟΚ υπέθαλπε έναν εαυτό εσωτερικής διαμαρτυρίας – τις γαλουχημένες στον ανδρεϊσμό πελατείες, που κατάφεραν στο τέλος να αναχαιτίσουν τον ίδιο του τον μεταρρυθμισμό (βλ. Ασφαλιστικό Γιαννίτση).
Την ίδια στιγμή, ενώ η Ν.Δ. υπέκλεπτε τις πασοκικές μεθόδους, διατηρούσε ωστόσο –έστω προσχηματικά– μια ρητορική κατά του κρατισμού και του συντεχνιασμού, που της επέτρεψε αργότερα να εκπροσωπήσει πιο πειστικά την επαγγελία της επανόδου στη μεταχρεοκοπική κανονικότητα.
Αναπόφευκτα γενικευτική, αυτή η «βιογράφηση» του ΠΑΣΟΚ αποσιωπά τις δημιουργικότερες πτυχές της διαδρομής του. Ομως, καθηλωμένο εδώ και χρόνια σε ρεπερτόριο κεντρώας καταγγελίας, το κόμμα δεν έχει ανάγκη τα λιβάνια, που σίγουρα θα καπνίσουν τα πεντηκοστά του γενέθλια. Εχει ανάγκη να αναρωτηθεί πώς θα πάψει να είναι κόμμα «καθωσπρέπει» διαμαρτυρίας.
Θάλασσες
Η σεζόν ξεκίνησε δροσερά. Με τον δήμαρχο Βόλου να κάνει δηλώσεις στις κάμερες, φορώντας μόνο το μαγιό του. Ηθελε, βουτώντας στον Παγασητικό, να δείξει ότι τα νερά είναι καθαρά – όχι όπως ισχυρίζονταν εκείνοι τους οποίους αποκάλεσε «περιβαλλοντολόγους του κώλου». Η σεζόν κλείνει τώρα με τον οικο-Μπέο να καθιερώνει αυτό που πλέον μοιάζει με σεπτεμβριανό θέατρο δυστοπίας. Πέρυσι ήταν το σόου με τις γαλότσες – και τις γροθιές στους διαμαρτυρόμενους πολίτες. Φέτος είναι τα γηπεδικά ξεσπάσματα με φόντο το ασημένιο σεντόνι των πτωμάτων που έχει απλωθεί στη θάλασσα. Φαίνεται τώρα ότι η καταστροφή δεν είναι στιγμιαία. Η κλιματική κρίση είναι διαρκής. Σε αυτή τη στιγμή, η κουλτούρα του Μπέου διαποτίζει τις τοπικές αρχές, με την περιφέρεια να αντιδρά ανταγωνιζόμενη τον δήμαρχο σε κουτσαβακισμό. Τα ψόφια ψάρια κάποτε θα ταφούν ή θα καούν. Ή, κάποτε, θα αποσυντεθούν. Αλλά δήμαρχος και περιφερειάρχης θα εξακολουθήσουν, με «νωπή εντολή», να επιπλέουν στη νεκρά θάλασσα της τοξικής ανευθυνότητας.
