Κάθε Ιούνιο, διοργανώνω ένα διεθνές ακαδημαϊκό συνέδριο στην Ελλάδα. Πριν από μερικά χρόνια, στη Χαλκιδική, ενοικίασα σκάφος για να μεταφέρει περίπου 170 συνέδρους σε ψαροταβέρνα για βραδινό φαγητό. Οταν φτάσαμε, ο ιδιοκτήτης του σκάφους τοποθέτησε μια σανίδα, με ανώμαλη επιφάνεια, για να αποβιβαστούν οι επιβάτες. Δεν ήταν για όλους εύκολο. Κυρίες με τακούνια και άνθρωποι με αστάθεια στο βάδισμα δυσκολεύτηκαν. Μερικοί φοβήθηκαν. Οταν είπα στον ιδιοκτήτη ότι «αυτή η πρακτική είναι επικίνδυνη», μου απάντησε: «Ας μην είμαστε απαισιόδοξοι»! Προφανώς, δεν αντιλαμβανόταν την αποβίβαση με όρους ασφάλειας.
Πρόκειται για σφάλμα που συμβαίνει συχνά: εφόσον δεν είχε συμβεί ατύχημα στο παρελθόν, ο ιδιοκτήτης θεωρούσε ότι δεν θα συμβεί ούτε στο μέλλον – η ασφάλεια ήταν δεδομένη. Σε αυτόν τον τρόπο σκέψης, ο χρόνος είναι ομοιόμορφος – τα μελλοντικά συμβάντα θεωρούνται πανομοιότυπα με αυτά του παρελθόντος. Η απρόβλεπτη συνδρομή παραγόντων, ικανή να παραγάγει ένα καινοφανές συμβάν (ένα ατύχημα, λ.χ.), αγνοείται ή υποτιμάται.
Η μέριμνα για την ασφάλεια προϋποθέτει, κατά πρώτο λόγο, ότι αντιλαμβάνεται κανείς μια δραστηριότητα με όρους ασφάλειας. Οταν απουσιάζει αυτή η αντίληψη, κυριαρχούν άλλες προτεραιότητες (π.χ. ταχύτητα, κόστος κ.λπ.). Την ασφάλεια την ανακαλύπτουμε όταν αυτή έχει καταρρεύσει. Συχνά, τότε, είναι αργά.
Ο νεαρός Γιάννης Καμπαϊλής σκοτώθηκε σε λούνα παρκ στο Πευκοχώρι Χαλκιδικής, όταν, σε ένα παιχνίδι, αποκολλήθηκε το περιστρεφόμενο με υψηλή ταχύτητα κάθισμά του και εκσφενδονίστηκε το σώμα του. Ο θάνατος ήταν ακαριαίος.
Μπορεί το ατύχημα να ήταν απρόβλεπτο, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είναι ακατάληπτο. Κάθε ατύχημα είναι αποκαλυπτικό: φανερώνει πρακτικές και νοοτροπίες που μέχρι τότε περνούσαν απαρατήρητες. Τι κατέστη ορατό μετά το συγκεκριμένο ατύχημα;
Πρώτον, ήταν εμφανές ότι οι εγκαταστάσεις του λούνα παρκ ήταν, επιεικώς, ασυντήρητες – σκουριασμένα εξαρτήματα και σάπια σίδερα έδειχναν κατασκευές επιρρεπείς στην κατάρρευση. Κάποια στιγμή θα συνέβαινε κάτι.
Δεύτερον, το λούνα παρκ λειτουργούσε από τις 15/5/24. Επειτα από έλεγχο, η αστυνομία ενημέρωσε επισήμως τον δήμο, στις 9/7/24, ότι η επιχείρηση του λούνα παρκ δεν είχε γνωστοποιήσει τη λειτουργία της ως ώφειλε κατά νόμον. «Παρακαλούμε για τις δικές σας ενέργειες», ανέφερε καταληκτικά το αστυνομικό έγγραφο.
Δημόσιοι αξιωματούχοι με μειωμένη συνείδηση των θεσμών που ενσαρκώνουν και διοικούν αποστρέφονται την ανάληψη ευθύνης.
Στον Δήμο Κασσάνδρας δόθηκε το ερέθισμα να διερευνήσει το θέμα. Είχε χορηγήσει ο δήμος άδεια στην επιχείρηση, όπως επιβάλλει ο νόμος; Σήμερα γνωρίζουμε ότι δεν είχε. Περαιτέρω: εφόσον η επιχείρηση δεν είχε αδειοδοτηθεί, θα έπρεπε να συνεχίσει να λειτουργεί;
Μετά το ατύχημα, η δήμαρχος Κασσάνδρας κ. Χαλκιά ανακοίνωσε, σε γραφειοκρατική γλώσσα, τις ενέργειες στις οποίες είχε προβεί μετά την αναφορά της αστυνομίας: «[ξεκίνησαν] εντός των νόμιμων προθεσμιών [οι] διοικητικές κυρώσεις που αφορούν διαδικασία επιβολής προστίμου και κλήθηκαν οι υπεύθυνοι της επιχείρησης εγγράφως, προς έκθεση των απόψεων τους, όπως ορίζει ο νόμος». Οταν ρωτήθηκε τηλεοπτικά γιατί δεν σφράγισε το λούνα παρκ, απάντησε: «Οταν ένα κατάστημα λούνα παρκ δεν έχει γνωστοποίηση, ο δήμος δεν μπορεί να το κλείσει. Το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να επιβάλει πρόστιμο. Μόνο αυτό». Μόνο αυτό, όταν η επιχείρηση, όπως αποδείχθηκε, δεν είχε το μείζον: άδεια λειτουργίας;
Τρίτον, η πρακτική της καθυστερημένης αδειοδότησης ήταν εμπεδωμένη. Πέρυσι, η συγκεκριμένη επιχείρηση πήρε προσωρινή άδεια λειτουργίας από τον δήμο μόλις στις 22/8/23 – στο τέλος του καλοκαιριού! Αν δεν γινόταν το ατύχημα, το ίδιο θα συνέβαινε και τώρα. Το ατύχημα αποκάλυψε ότι η αδειοδότηση είναι μια τυπική και μόνον διαδικασία. Πόσο αξιόπιστη μπορεί να είναι η διαδικασία αυτή; Τι σοβαρότητα έχει ο δήμος ως ελεγκτής;
Το ατύχημα αποκαλύπτει διάφορα στοιχεία, γνωστά αλλά συνήθως απαρατήρητα. Πρώτον, τον αρπακολικό χαρακτήρα ενός είδους μικροεπιχειρηματικότητας, η οποία μεριμνά για την ευημερία της με αρπακτικό τρόπο. Δεύτερον, ο επιχειρηματικός αρπακολισμός ανθεί στο μέτρο που υπάρχει αναξιόπιστη δημόσια διοίκηση, η οποία δεν παίρνει στα σοβαρά τον ελεγκτικό της ρόλο. Ελεγκτές και ελεγχόμενοι μετέχουν σε μια εικονική πραγματικότητα: οι μεν προσποιούνται ότι ελέγχουν, οι δε ότι επιχειρούν. Τρίτον, στην εικονική πραγματικότητα, η ασφάλεια είναι θέμα ήσσονος σημασίας. Για την ακρίβεια, είναι ισοδύναμη με τη γραφειοκρατική αναπαράστασή της: το «χαρτί» της αδειοδότησης. Τέταρτον, ο δήμος, μη αντιλαμβανόμενος την αδειοδότηση του λούνα παρκ ως θέμα δημόσιας ασφάλειας, δεν έχει συνείδηση του επείγοντος, οπότε δεν προβαίνει σε δραστικές ενέργειες. Ο νόμος επιτάσσει τη σφράγιση μιας επιχείρησης όταν διακυβεύεται η δημόσια ασφάλεια, αλλά η δήμαρχος θεωρεί ότι αντιμετωπίζει μια, κατ’ αρχήν, ακίνδυνη για τη δημόσια ασφάλεια διοικητική παράβαση (τη μη γνωστοποίηση λειτουργίας), όχι θέμα ασφάλειας, που προκύπτει από την απουσία αδειοδότησης. Λείπει η απαραίτητη ευθυκρισία.
Δημόσιοι αξιωματούχοι με μειωμένη συνείδηση των θεσμών που ενσαρκώνουν και διοικούν αποστρέφονται την ανάληψη ευθύνης. Δεν έχουμε προσωπικό και η διαδικασία είναι «δυσκίνητη», δήλωσε η δήμαρχος Κασσάνδρας. Σε παρόμοιο θανατηφόρο ατύχημα στο Ελληνικό, το 2014, ο τότε δήμαρχος κ. Κορτζίδης έψεξε το «πολυδαίδαλο θεσμικό πλαίσιο», την «έλλειψη ανάλογης εμπειρίας» και «πολιτικά συμφέροντα». Εννοείται ότι εξαίρεσε τον εαυτό του. Στο περιβάλλον της εικονικής πραγματικότητας, όλα είναι προσομοιώσεις της πραγματικότητας – η επιχειρηματικότητα, ο δημόσιος έλεγχος, η υπεύθυνη ηγεσία. Μόνο οι θάνατοι είναι πραγματικά πραγματικοί.
*Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Warwick.
