Στα 1937-38, ο νομπελίστας νευροφυσιολόγος Τσαρλς Σκοτ Σέρινγκτον έδωσε στο Εδιμβούργο σειρά διαλέξεων, τις περίφημες Γκίφορντ. Οι διαλέξεις αυτές θεσπίστηκαν από τον λόρδο Ανταμ Γκίφορντ ο οποίος, πεθαίνοντας το 1887, δώρισε το ποσό των 80.000 λιρών με σκοπό τη διοργάνωση σειράς διαλέξεων με θέματα αντλημένα από τις φυσικές επιστήμες και τη θεολογία, οι οποίες θα δίνονται σε πανεπιστήμια της Σκωτίας.
Στις δικές του διαλέξεις, ο Σέρινγκτον ανέπτυξε τη θεωρία ότι η εξέλιξη του ανθρώπου δεν είναι αποτέλεσμα «ούτε της τύχης ούτε κάποιου θαύματος», ότι «οι οργανισμοί είναι κάτι παραπάνω από το σύνολο των μερών τους» και ότι ο νους «συμβάλλει αποτελεσματικά στη ζωή».
Αυτό που αναζητούσε ο Σέρινγκτον, και δεν μπορούσε να εντοπίσει στην επιστήμη της εποχής του, ήταν πώς όλες αυτές οι θεωρήσεις θα μπορούσαν να τεκμηριωθούν.
Δεν είναι όμως μονάχα πρόβλημα της εποχής του Σέρινγκτον, παραμονές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. «Πιθανότατα πάντοτε θα μας διαφεύγει» η πλήρης και οριστική απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα, γράφει ο Αγκουστίν Φουέντες (γενν. το 1966), ανθρωπολόγος στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον, στο βιβλίο του «Γιατί πιστεύουμε. Η εξέλιξη και ο ανθρώπινος τρόπος ύπαρξης». Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου σε μετάφραση του Θεόδωρου Παραδέλλη. Σε αυτό προσπαθεί να επικαιροποιήσει τα ερωτήματα του Σέρινγκτον.
Δηλαδή: «Πώς να κατανοήσουμε την ανθρωπότητα, δίχως να τη θεωρήσουμε αποτέλεσμα τυχαίων διαδικασιών ή προϊόν θεϊκής παρέμβασης; Πώς μπορεί να είμαστε φτιαγμένοι εξ ολοκλήρου από βιολογικά μέρη και οργανικές διαδικασίες και παρ’ όλα αυτά να ονειρευόμαστε, να ελπίζουμε και να πιστεύουμε; Πώς μπορεί ο νους και οι πεποιθήσεις μας να διαμορφώνουν εμάς, την υπόλοιπη ζωή γύρω μας, ακόμη και ολόκληρο τον πλανήτη;».
Αυτό που πρωτίστως απασχολεί τον Φουέντες είναι η διερεύνηση των εννοιών «πεποίθησης/πίστης». Στην πεποίθηση βρίσκει την «ικανότητα του ανθρώπου να φαντάζεται, να είναι δημιουργικός, να ελπίζει, να ονειρεύεται και να προσδίδει νόημα στον κόσμο», ενώ στην πίστη κάνει μεν ένα διαχωρισμό ανάμεσα στην πίστη ως λατρεία και στην πίστη ως πεποίθηση, ωστόσο αναγνωρίζει πως η «θρησκευτική πεποίθηση αποτελεί σημαντικό στοιχείο της ανθρώπινης ιστορίας και συνδέεται άμεσα με την ικανότητά μας να πιστεύουμε, οπότε αποτελεί ένα από τα πεδία στα οποία θα εστιάσουμε».
Αυτή την εβδομάδα θα παρακολουθήσουμε τη διαδρομή ενός ανθρωπολόγου στο να προσπαθήσει να κατανοήσει πώς μέσω της πεποίθησης/πίστης ο άνθρωπος κινείται κάπου μεταξύ του ορθολογικού και του υπερβατικού. «Το άλμα στο παράλογο», που ήταν η αμιγώς θρησκευτική πίστη στον Κίρκεγκορ, για τον Φουέντες αποκτά άλλες σημασίες και προεκτάσεις στον 21ο αιώνα. Και αναρωτιέται: Γιατί ονειροπολούμε; Γιατί ελπίζουμε και φανταζόμαστε; Γιατί αγαπάμε; Πώς όλα αυτά μας συνδέουν με τον κόσμο γύρω μας;
