Εχετε παρατηρήσει πως από τις 27 Αυγούστου –χοντρικά– μέχρι τις 15 Οκτωβρίου πάνω – κάτω όλοι βιάζονται; Ζητήματα που λιμνάζουν βρίσκουν ξαφνικά την έκφρασή τους σε κάποιο μέιλ των πρώτων ημερών του Σεπτεμβρίου με συγκεκαλυμμένα επιθετικό μήνυμα: «Ελπίζω να είσαι καλά, ήθελα να ρωτήσω πού βρισκόμαστε σχετικά με…». Ταχυκαρδία. Φιλίες – άδεια τσόφλια παίρνουν μια δεύτερη (ή χιλιοστή), εντελώς αναίτια, ιντερνετική ζωή: πρέπει όντως να στείλεις ηχητικό με τα νέα σου από τη Γαύδο; Κι αν ναι, πόσα ηχητικά είναι οκέι; Και τα επαγγελματικά; Τα σχέδια για τη νέα χρονιά; Πρέπει κι αυτά όντως να τα πληροφορηθείς;
Αρκεί μια απλή άσκηση διαλογισμού. Χωρίς ν’ ανάψεις κεριά, χωρίς να καθίσεις στη στάση του λωτού. Κάθισε απλώς στην καρέκλα σου και αναλογίσου τι σκέφτεσαι μέσα στη μέρα. Γιατί σ’ απασχολεί ξαφνικά πώς πέρασε η Μαιρούλα στην Αντίπαρο; Γιατί έχεις 327 αδιάβαστα; Παίζει όντως πάνω από δύο απ’ αυτά να έχουν κάποια αληθινή επίπτωση στη ζωή σου; Προτείνω να το πάμε αργά.
Σ’ έναν κόσμο εξουθενωτικής επιτάχυνσης, το πρωί οφείλει να είναι αργό. Το πολύ πρωινό διάβασμα μπορεί να λειτουργήσει σαν εσωτερικό χτένισμα. Γιατί να ξεκινήσεις τη μέρα με τα προβλήματα της Μαίρης στο προσωπικό της βίντεο, όπου εξομολογείται τα πάντα γύρω από μια σειρά θεμάτων; Γιατί να έχεις αυτό το κοκτέιλ συναισθημάτων απόρριψης της περσόνας της Μαίρης, έλξης προς αυτήν, αγχώδους σύγκρισης και τελικά ενοχής για όλα τα προηγούμενα; Γιατί αυτή η μανία με το «αληθινό»; Μερικές φορές χρειάζεσαι την παραμυθία της αφήγησης.
Μπορείς να κάνεις προσευχή ή γιόγκα – θα σου χρειαστεί πριν πας στη δουλειά. Μπορείς να πας βόλτα το σκυλί σου – εγγυημένα χαλαρωτικό. Μπορείς ν’ ακούσεις κλασική μουσική, θα νιώσεις συνδεδεμένος με το σύμπαν, επειδή είναι η μουσική των Σφαιρών, ο αήττητος ήχος στους αιώνες των αιώνων. Ή να διαβάσεις κάτι πραγματικά άκυρο (αυτή την περίοδο το πρωί διαβάζω λίγες σελίδες από το εξαίρετο «Heaven and Hell» του Bart D. Ehrman, το οποίο αφορά τις ιδέες που κατά καιρούς κυριάρχησαν στον εβραϊκό και τον χριστιανικό κόσμο γύρω από την μετά θάνατον ζωή, με ηρεμεί και με κάνει να νιώθω εκλεπτυσμένη).
Δεν ξέρω γιατί, αλλά υπάρχει κάτι πολύ βαρετό στο να λες τα νέα σου ή να πληροφορείσαι τα νέα των άλλων σε μεγάλες ποσότητες. Το ζήτημα είναι η ποσότητα. Δεν φαντάζομαι μια συζήτηση σαν καλό πόντκαστ και δεν βρίσκεις εύκολα συζητητές του επιπέδου του Melvyn Bragg (παρουσιαστής από το 1998 μέχρι σήμερα της θρυλικής εκπομπής «In Our Time» στο Κανάλι 4 του BBC), αλλά πάντα μέσα μου έχω την ελπίδα μιας διυποκειμενικής ανόδου, της αναζήτησης, μέσα από τη συζήτηση, μιας πύλης εισόδου προς τον κόσμο. Δεν πετυχαίνει πάντα. Η ανθρώπινη αλληλεπίδραση είναι πολύ συχνά απογοητευτική. Το χειρότερο, όμως, είναι ότι η διαρκής αλγοριθμική συνδεσιμότητα την κάνει και καταναγκαστική, μια γραφειοκρατία γρήγορων ερωταπαντήσεων.
Η αποχή από τα σόσιαλ ή η σωστή χρήση τους (από λίγο) μπορεί να σε κάνει να δεις καλύτερα τους γύρω σου –εννοώ να έχεις μια θετικότερη άποψη γι’ αυτούς, να βρεις όντως ανθρώπους με τους οποίους ταιριάζεις (η θετική εκδοχή των ιντερνετικών κοινοτήτων)– και επίσης αυξάνει την ενσυναίσθηση. Δεν πιστεύω πραγματικά ότι μπορούμε να διαχειριστούμε πολλούς ανθρώπους στη ζωή μας ταυτόχρονα, χωρίς να χάνουμε κομμάτια από τον εσωτερικό μας κόσμο, όπως τα καρτούν που αφήνουν το δέρμα τους όταν πιάνονται σε παγίδες. Δεν είμαστε τόσο ακλόνητοι όσο αυτά. Ισως πρέπει να προσέχουμε – δείτε τι έπαθε ο Ρουσσώ.
Οι Ρεμβασμοί του Μοναχικού Περιπατητή (μετάφραση Θάνου Σαμαρτζή) είναι μια ένοχη απόλαυση. Παρανοϊκός και μισάνθρωπος, ο Ρουσσώ λέει: «Υστερα από χρόνια εντάσεων κατάφερα τελικά να συνέλθω, κι άρχισα να επιστρέφω στον εαυτό μου. […] έδινα στις άφρονες κρίσεις των ανθρώπων και στα ουτιδανά περιστατικά τούτης της σύντομης ζωής πολύ μεγαλύτερη σημασία απ’ αυτήν που όντως είχαν». Σπουδαία. Κι ύστερα λέει: «Σκέφτηκα πως, αφού τούτη η ζωή δεν είναι παρά μια σειρά από δοκιμασίες, λίγη σημασία έχει αν οι δοκιμασίες αυτές θα είναι του τάδε ή του δείνα τύπου». Γελάω, αλλά έχει λίγο δίκιο.
Πίσω στον αιώνα μας, έχει καταντήσει αηδία η κοινωνική προσδοκία να δείχνεις αγχωμένος και πολυάσχολος. Οριακά νιώθω πως αν πω κάτι χωρίς να γκρινιάξω, οι άνθρωποι θα με μισήσουν και θα μου χαλάσουν το κέφι (δεν πέρασα πολύ χρόνο με τον Ρουσσώ, όμως να η επίδραση). Πάντως δεν σημαίνει πως είσαι αποτελεσματικός στη δουλειά επειδή διαρκώς ανανεώνεις τη σελίδα του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή επειδή απαντάς στο Messenger. Γενικά δυσκολεύομαι να εμπιστευθώ όσους φαίνονται «busy», είναι το σόου του αιώνα μας: η διαρκής ιντερνετική διαθεσιμότητα συνδυασμένη με μια φασματική, αφηρημένη αφύσικη φυσική παρουσία. Δεν δουλεύουμε πραγματικά, χαζολογούμε ξηλώνοντας το ήδη λεπτό ύφασμα της λεπτής προσοχής μας. Αχρείαστες σπατάλες.
Θα μού πεις, δεν βαριέσαι να διαβάζεις την γκρίνια του Ρουσσώ για το πόσο χάλια πέρασε στην εξορία του, αλλά έχεις πρόβλημα με τα φρέσκα νέα της Μαιρούλας που γύρισε από Ανάφη; Η αλήθεια είναι πως δεν είναι όλοι οι αφηγητές εξίσου ταλαντούχοι. Ο Μονταίν, για παράδειγμα, έχει πείσει την ανθρωπότητα ν’ ασχοληθεί με όλες τις παραξενιές, τις αρρώστιες, τα συμπεράσματά του και τις φιλοσοφίες του, αλλά το θέμα δεν είναι μόνο εκεί. Η αφήγηση είναι μια «διανοητική κίνηση εντός του χρόνου» (Hustvedt, «Variations On Desire»). Η καλή αφήγηση είναι μια εναλλακτική οργάνωση του χρόνου, μια νίκη επί του χρόνου της πραγματικότητας κι όλων των άλλων περιορισμών της ζωής σε σώμα.
Εναλλακτικοί τρόποι καθυστέρησης του χρόνου: πλέξιμο, ζωγραφική, επιτραπέζια. Το ξέρατε ότι πολλοί χάλια ζωγράφοι είναι εξαιρετικά ήρεμοι προγραμματιστές, αγγειοχειρουργοί, υπάλληλοι; Ναι. Είναι τέλειο να ζωγραφίζεις και πραγματικά να μην το ’χεις. Χωρίς φιλοδοξία, ατάλαντη, κυριολεκτικά ερασιτέχνις να κάθεσαι ευτυχισμένη μπροστά σ’ ένα μεγάλο έργο σε κάποιο ήσυχο μουσείο και να ορνιθοσκαλίζεις στο μπλοκάκι σου.
