Ο άνθρωπος είναι το ον που από τη στιγμή που γεννιέται γνωρίζει ότι κουβαλάει μέσα του το τέλος του. Κανένα άλλο ζώο δεν έχει τέτοια συνείδηση ύπαρξης. Κάποια θρηνούν τον σύντροφό τους, πολλά αποσύρονται όταν νιώθουν πως πλησιάζει ο θάνατος – αυτό όμως είναι ένστικτο, όχι συνείδηση, γνώση.
Η γνώση αυτή πυροδοτεί τη γόνιμη ανησυχία, τη δημιουργική περιέργεια – και την πίστη. Την πίστη (ή έστω) την ελπίδα σε κάτι «άλλο», πέρα απ’ όσα αδράχνουν οι αισθήσεις μας. Ο άνθρωπος φαντάζεται, ονειρεύεται, έχει ενοχές, έχει μνήμη. Είναι ένα πλάσμα μεταιχμιακό: στο όριο ανάμεσα στο τετράγωνο και στον κύκλο.
Η ιδιαίτερη αυτή διάσταση του ανθρώπου, όπως είδαμε και χθες, συναρπάζει τον ανθρωπολόγο Αγκουστίν Φουέντες, ο οποίος στο βιβλίο του «Γιατί πιστεύουμε. Η εξέλιξη και ο ανθρώπινος τρόπος ύπαρξης» (μτφρ.: Θεόδωρος Παραδέλλης, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου), που παρακολουθούμε αυτή την εβδομάδα, διερευνά αυτήν ακριβώς την πτυχή.
Ο Φουέντες μας εξηγεί πως στο ερώτημα «ποιοι είμαστε», βιολογικά ανήκουμε «ξεκάθαρα στην τάξη των θηλαστικών που αποκαλούνται “πρωτεύοντα”». Κατά τον συγγραφέα, ο τρόπος ύπαρξης των πρωτευόντων είναι «πέρα για πέρα κοινωνική. Οι βαθιές ρίζες της κοινωνικότητας των πρωτευόντων αποτελούν τη βασική πηγή της ικανότητας του ανθρώπου να πιστεύει». Με άλλα λόγια, η σχέση αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο στην ιδιότητα που έχει ο άνθρωπος να πιστεύει.
Μεταξύ των πρωτευόντων είναι και ο πίθηκος μακάκος, μακρινός «συγγενής» του ανθρώπου. Παρατηρώντας στο Γιβραλτάρ τη Σίλβια, έναν θηλυκό μακάκο, ο Φουέντες μαζί με συναδέλφους του στο National Geographic κατέγραψαν κάτι ενδιαφέρον: τη Σίλβια να αγναντεύει τον βράχο του Γιβραλτάρ: «Στο σημείο που συναντιέται η Μεσόγειος με τον Ατλαντικό, το φως τρεμοπαίζει· η Βόρεια Αφρική ορθώνεται μεγαλόπρεπα στον ορίζοντα και οι άκρες του βράχου πλαισιώνουν την αριστερή πλευρά της εικόνας».
Ανάλογα, ένας άλλος πρωτευοντολόγος μοιράστηκε με ενήλικους αρσενικούς χιμπατζήδες «σιωπηλά μαζί τους τη θέα ενός ηλιοβασιλέματος». Τι μας ενώνει με αυτά τα πλάσματα; Η αισθητική εμπειρία· το αγνάντεμα ενός δειλινού. Ο Φουέντες εύλογα αναρωτιέται: «Μήπως το αίσθημα του δέους είναι παλιότερο από την ανθρωπότητα; Μακάρι να είχα απάντηση, αλλά δεν έχω».
Ωστόσο, το βέβαιο είναι ότι «το αίσθημα του θαυμασμού και της απορίας είναι το σήμα κατατεθέν του είδους μας και το “κεντρικό γνώρισμα του ανθρώπινου πνεύματος”».
Η συνέχεια αύριο.
