Κλείναμε το χθεσινό σημείωμα με μια αναφορά στα πρωτεύοντα όντα (από τους χιμπατζήδες έως τον άνθρωπο) και στο ότι έχει παρατηρηθεί να μοιράζονται ορισμένες προωθημένες εμπειρίες: αισθητικές, μα και κάτι ακόμη: την ενατένιση και, ίσως, το δέος. Εννοείται πως αυτά τα τελευταία ο άνθρωπος τα έφτασε στο απώτατο όριο εξέλιξης. Αλλά όπως γράφει και ο ανθρωπολόγος Αγκουστίν Φουέντες στο «Γιατί πιστεύουμε. Η εξέλιξη και ο ανθρώπινος τρόπος ύπαρξης» (μτφρ.: Θεόδωρος Παραδέλλης, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου), ο άνθρωπος «είναι το πλέον παράξενο πρωτεύον. Ο τρόπος που διαπλέκουμε το κοινωνικό με το φαντασιακό, το οικονομικό με το πολιτικό, το συμπονετικό με το σκληρό, η ικανότητά μας να πιστεύουμε, δεν αποτελούν απλή προέκταση των τάσεων της ιστορίας των πρωτευόντων. Η ανθρώπινη Ιστορία δεν είναι απλώς η ιστορία των πρωτευόντων».
Ο άνθρωπος ξεχώρισε. «Ο αποχωρισμός μας από τα πλησιέστερα συγγενικά μας πρωτεύοντα συνέβη πριν από 8 με 10 εκατ. χρόνια, οπότε και άρχισε το ανεξάρτητο και ιδιαίτερα διακριτό εξελικτικό μας ταξίδι. Η ειδική γενεαλογική γραμμή στην οποία ανήκουμε αποκαλείται “ανθρωπογονική” (hominim) και ένα δεύτερο σκέλος της απάντησης στο ερώτημα “ποιοι είμαστε” –και “γιατί αυτό έχει σημασία για τις πεποιθήσεις μας”– βρίσκεται στα οστά αυτών των προγόνων».
Παραμένοντας σε αυτό το χαλαρό χρονολογικό πνεύμα, πριν από 2,5 εκατ. χρόνια «εμφανίζονται τα πρώτα στην Ιστορία των απολιθωμάτων τεκμήρια μελών του γένους Homo. Γνωρίζουμε, στο σημείο αυτό, ότι κληρονόμησαν όχι μόνο τις ικανότητες των πρωτευόντων για μια πολύπλοκη και διασυνδεδεμένη κοινωνική ζωή –και πιθανόν μια αίσθηση της αισθητικής και την εμπειρία του δέους–, αλλά και τα ανθρωπογονικά πρότυπα του διποδισμού και της μεγαλύτερης χρήσης των χεριών».
Είναι δεδομένο πια για όλους εμάς σήμερα, μα αν πάρουμε την ελάχιστη απόσταση για να δούμε –ή πιο σωστά, να φανταστούμε– τη μεγάλη εικόνα, είναι συγκλονιστικό: οι μακρινοί μας πρόγονοι κοίταξαν κάποτε την πέτρα και είδαν σε αυτή κάτι πολύ περισσότερο από έναν άχρηστο πετρώδη όγκο· «είδαν» σχήματα αόρατα. «Μέχρι σήμερα», γράφει ο Φουέντες, «η κατασκευή λίθινων εργαλείων είναι ένα επίτευγμα που καμία άλλη εξελικτική γραμμή στον πλανήτη δεν μπόρεσε ποτέ να κατακτήσει».
Πίσω από τον αυστηρά χρηστικό χαρακτήρα του άλματος αυτού, ακολουθεί ένα ακόμη πιο τρομακτικό άλμα (ίσως και στο κενό…), πολύ λιγότερο χρηστικό ή πρακτικό, αλλά που φέρνει τον άνθρωπο σε επαφή με το υπερβατικό. Αν το πρώτο ερώτημα, κοιτάζοντας τον κόσμο, είναι «Γιατί;», το ερώτημα μπορεί να είναι: «Γιατί όχι;».
Με άλλα λόγια, γιατί να μην πιστέψω σε κάτι που ούτε μπορώ να δω ούτε μπορώ να πιάσω; Γι’ αυτό παραπάνω μιλήσαμε για άλμα στο κενό. Η συνέχεια αύριο.
