Ο πανικός που προκλήθηκε σε σεβαστή μερίδα κόσμου από τις 11 αλλαγές που εισάγει στα σχολεία το υπουργείο Παιδείας είναι απότοκο μιας μεταπολιτευτικής ψυχολογίας στασιμότητας, με την οποία, παραδόξως, σχεδόν καθόλου δεν καταπιάστηκε ο δημόσιος διάλογος αυτή την τόσο συμβολική επετειακή χρονιά (50 χρόνια Μεταπολίτευση, 50 χρόνια ΠΑΣΟΚ). Μέτρα όπως η απαγόρευση κινητών τηλεφώνων στο σχολείο, η επαναφορά των τριήμερων και πενθήμερων αποβολών και η αλλαγή του πλαισίου διαχείρισης των απουσιών θεωρήθηκαν σκληρά, άδικα, οριακά απάνθρωπα, πάντα υπό το αναχρονιστικό σκεπτικό της ενσαρκωμένης από τον «σατανικό» Μητσοτάκη κακιάς Δεξιάς, που απεργάζεται σχέδια εξόντωσης των πολιτών – τώρα και των ανηλίκων (γιατί τι άλλο θέλει ένας πρωθυπουργός με μειωμένα μάλιστα δημοσκοπικά ποσοστά; Να τον μισήσει ο λαός, φυσικά). Η ανησυχία, βέβαια, δεν αφορά ακριβώς τα παιδιά, πολλώ δε μάλλον το καλό τους. Αφορά κυρίως το παγιωμένο μοντέλο μεταχείρισής τους, το παιδαγωγικό μας στάτους κβο –εμάς τους ίδιους με λίγα λόγια–, και είναι στην πραγματικότητα εκδήλωση γνήσιου συντηρητισμού, μεταμφιεσμένη σε ευπώλητο ανθρωπισμό. Γιατί να ξεβολευτούμε; Ετσι ξέρουμε να μεγαλώνουμε παιδιά, έτσι τα μεγαλώνουμε, έτσι θέλουμε να συνεχίσουμε.
Το δόγμα της επιείκειας
Η επίσημη δικαιολογία επικαλείται την αρχή της επιείκειας και αναμασάει όλα τα διαθέσιμα κλισέ περί της καλοσύνης ως θεραπευτικής δύναμης. «Με τα παιδιά δεν τσακωνόμαστε, συζητάμε», «οι απαγορεύσεις δεν κερδίζουν την εμπιστοσύνη των παιδιών», «τα παιδιά δεν χρειάζονται καταστολή, αλλά πειθώ», «να κάνουμε τα παιδιά να επιλέξουν μόνα τους τον σωστό δρόμο», «δεν είναι γόνιμο ένα σχολικό περιβάλλον που περιορίζει την ελευθερία των παιδιών». Ολα αυτά ακούγονται υπέροχα και ρομαντικά μες στην αποστειρωμένη ιδανικότητά τους, επειδή είναι αγρίως θεωρητικά· εμπεριέχουν ωστόσο ένα σοβαρό σφάλμα: αντιμετωπίζουν τα παιδιά περίπου ως ώριμους ενηλίκους· ως άτομα δηλαδή που πληρούν τις προδιαγραφές της συνεννόησης και κατέχουν όλα τα ψυχικά και πνευματικά εφόδια για να αφομοιωθούν απρόσκοπτα από ένα πολιτισμένο περιβάλλον, όπου το μόνο πρόβλημα είναι η έλλειψη καλής διάθεσης εκ μέρους των δασκάλων και των καθηγητών. Ολα είναι λυμένα, μένει μόνο οι διδάσκοντες να γίνουν λίγο πιο ευρηματικοί· μα πώς δεν το είχαν σκεφθεί τόσα χρόνια!
Η αναπόφευκτη πίεση
Μόνο που τα παιδιά δεν είναι ενήλικοι και αν κάτι είναι σίγουρα άγονο, αυτό είναι η αξίωση ενήλικων αντιδράσεων από αυτά. Οι αυστηροί κανόνες και οι κυρώσεις σε περίπτωση παραβίασής τους δεν είναι κομμάτια κάποιου σαδιστικού παιχνιδιού εις βάρος των μαθητών, ούτε παράγωγα ενήλικης τεμπελιάς που προωθούνται ως σχολικές πολιτικές ελλείψει μιας πιο δημιουργικής οδού. Οσο κι αν υπολείπεται το εκπαιδευτικό μας σύστημα στον τομέα της δημιουργικότητας, η σκέψη πως η διαπαιδαγώγηση επαφίεται αποκλειστικά σε αυτήν, ότι οι διδακτικές ώρες θα ήταν μια αλυσίδα ψυχαγωγικών συνεδριών αν γινόμασταν λίγο πιο πνευματώδεις και σπλαχνικοί, είναι μια τρομακτική πλάνη. Η αλήθεια είναι ότι για όποιον θέλει να εξελιχθεί, σε όποια ηλικία κι αν είναι, η πειθαρχία, η σοβαρότητα και η οργάνωση είναι αδιαπραγμάτευτες αρχές. Οποιος λοιπόν λέει στα παιδιά ότι η μάθηση διεκπεραιώνεται χωρίς την παραμικρή πίεση, χωρίς κόπο και χωρίς συμμόρφωση σε κανόνες, τους λέει ψέματα. Οποιος, δε, το λέει στους διδάσκοντες είναι σαν να τους ειρωνεύεται· σαν να μην έχει ιδέα από παιδιά.
Εκτός πραγματικότητας
Οσοι αντιτίθενται στην επιβολή και στην εφαρμογή κανόνων στα σχολεία, παρουσιάζοντας ως αφόρητους καταναγκασμούς στοιχειώδεις μαθητικές υποχρεώσεις, πέραν του ότι υποτιμούν τα ίδια τα παιδιά και την ανθεκτικότητά τους (είναι τόσο τρομερή η απαίτηση να μην ασχολούνται με το κινητό εν ώρα μαθήματος και να μην κάνουν –υπερβολικά πολλές– κοπάνες;), κλείνουν τα μάτια και σε ό,τι παραλαμβάνουν οι εκπαιδευτικοί. Δεν ευθύνονται οι τελευταίοι για συνήθειες και ήθη που οι μαθητές κομίζουν ως προίκα από το σπίτι τους· δεν μπορούν στα στενά σύνορα της τάξης τους να ανατρέψουν συστήματα ιδεών, αυτοπροσδιορισμού και συμπεριφοράς καλλιεργημένα και εμπεδωμένα στο οικογενειακό περιβάλλον. Το θέμα, επομένως, δεν είναι μόνο τι οφείλει να είναι το σχολείο για τα παιδιά (λιγότερο ή περισσότερο ελαστικό, για παράδειγμα) αλλά και τι μπορεί να είναι. Σίγουρα δεν μπορεί να είναι πεδίο εκτόνωσης οικιακής κακομαθησιάς· σίγουρα δεν μπορεί να διαμορφώνεται ανάλογα με τις ορέξεις των μαθητών. Χωρίς κανόνες δεν υπάρχει σχολείο· χωρίς αυστηρότητα, δεν υπάρχουν κανόνες.
Δόλιοι συνήγοροι
Ας μην προσποιούμαστε όμως ότι η διένεξη είναι αμιγώς πολιτική. Για κάποιους, η διαρκής κολακεία της «νεολαίας», όποιο κι αν είναι το διακύβευμα κάθε φορά, είναι ένας εγωιστικός αυτοσκοπός. Με αυτόν τον τρόπο διατηρούν τη θέση τους σε μια κυρίαρχη δομή που χαρίζει πόντους σε όποιον παριστάνει τον φίλο των νέων με τον ευκολότερο τρόπο, σε όποιον δηλαδή τους λέει ναι σε όλα, ταυτίζοντας την ευεργεσία με το ενδοτικό κανάκεμα. Η έκπληξη, πάντως, είναι για τους αφελείς. Ετσι έχουν τα πράγματα, γιατί αυτή είναι η νοσηρή κληρονομιά της Μεταπολίτευσης στην παιδεία: η στρεβλή αντίληψη πως ό,τι μας ζορίζει είναι απορριπτέο· η πεποίθηση πως ό,τι μας θέτει όρια θέλει το κακό μας.
