Είναι γνωστή η πληροφορία ότι έως σήμερα, και παρά την τεράστια πρόοδο της νευροεπιστήμης, ο ανθρώπινος εγκέφαλος παραμένει μυστήριο. Γεγονός είναι ότι, όπως γράφει ο ανθρωπολόγος Αγκουστίν Φουέντες στο βιβλίο «Γιατί πιστεύουμε. Η εξέλιξη και ο ανθρώπινος τρόπος ύπαρξης» (μτφρ.: Θεόδωρος Παραδέλλης, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου), βιβλίο που ακραγγίξαμε αυτή την εβδομάδα, στον άνθρωπο, οι μετωπιαίοι λοβοί αποτελούν το 30% περίπου του όγκου του εγκεφαλικού φλοιού –περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο θηλαστικό– και είναι μια από τις λίγες περιοχές του ανθρώπινου εγκεφάλου που επεκτάθηκε, διαφοροποιούμενη μάλλον, χωρίς να μεγεθυνθεί.
Γιατί έχει σημασία αυτό; Διότι «οι μετωπιαίοι λοβοί παίζουν κρίσιμο ρόλο στις συναισθηματικές, κοινωνικές, κινητοποιητικές και αντιληπτικές διαδικασίες σε όλα τα θηλαστικά». Επίσης, μια άλλη κρίσιμη περιοχή, η παρεγκεφαλίτιδα «περιλαμβάνει τέσσερις φορές περισσότερους νευρώνες από τον νεοφλοιό των πιθήκων».
Τι σημαίνει αυτό; Οτι ο άνθρωπος έχει μια «αποσπασμένη από την πραγματικότητα αυτεπίγνωση». Στον αφηγηματικό κόσμο της Αγίας Γραφής, αυτό αποτυπώνεται έξοχα μέσα από το επεισόδιο με τον απαγορευμένο καρπό στο Δέντρο της Γνώσης: αμέσως οι Πρωτόπλαστοι παίρνουν αποστάσεις από τη φύση, για πρώτη φορά. Ενα χάσμα γεννιέται ανάμεσα στη φύση και στον άνθρωπο ο οποίος, αίφνης, συνειδητοποιεί ότι κυκλοφορεί ολόγυμνος και θέλει να καλυφθεί. Είναι μύθος συγκλονιστικός για την αλήθεια που κρύβει γύρω από το τι σημαίνει να είναι κανείς άνθρωπος.
Κι όμως, «το να είναι κανείς άνθρωπος σημαίνει ότι είναι ικανός να πιστεύει». Αλλά ΓΙΑΤΙ πιστεύουμε; Ο Φουέντες αναφέρει πως η θρησκεία είναι κάτι πρόσφατο – «εμείς όμως όχι». Δεν ξέρουμε με σαφήνεια αν στη ζωή των προϊστορικών προγόνων μας κυριάρχησε κάτι που να πλησιάζει την υπερβατική εμπειρία με τον τρόπο που τον γνωρίσαμε μέσω της θρησκείας. Σήμερα ειδικά, η έννοια της υπερβατικής εμπειρίας είναι άρρηκτα συνυφασμένη με εκείνη της –όποιας– θρησκείας. Ο άνθρωπος πέφτει σε έκσταση (εκτός-της-στάσης-του, δηλαδή εκτός εαυτού) χάριν ενός θεού (κι ας μην εντάσσεται κατ’ ανάγκη σε οργανωμένο θρησκευτικό δόγμα).
Ο Φουέντες παραθέτει την απόφανση του ανθρωπολόγου Ρόι Ράπαπορτ, ο οποίος ισχυρίζεται ότι «αν απουσίαζε αυτό που ο κοινός νους αποκαλεί θρησκεία, η ανθρωπότητα δεν θα μπορούσε να έχει αναδυθεί μέσα από την προ- ή πρωτο-ανθρώπινη κατάστασή της». Με άλλα λόγια, η θρησκεία εξελίχθηκε «μέσα από διαδικασίες νοηματοδότησης». Το να δίνει νόημα στη ζωή του ο άνθρωπος είναι πυρηνικό ζήτημα. Ο Φουέντες είναι σαφής: δεν μας έκανε η θρησκεία ανθρώπους, άσκησε όμως τεράστια επίδραση στις διαδικασίες και εμπειρίες της ανθρωπότητας.
Η οργανωμένη θρησκεία σήμερα ξέρουμε τι σοβαρά προβλήματα δημιουργεί στον ανθρώπινο βίο. Ομως η πίστη σε κάτι που ενδεχομένως να διευρύνει τα όριά μας είναι αυτό που κρατάει τον άνθρωπο ζωντανό, περίεργο, ανήσυχο, δημιουργικό. Ο χρόνος δεν είναι έτσι συντελεστής φθοράς, αλλά παράγοντας διάρκειας. Είμαστε πλάσματα εφήμερα και γυρεύουμε τη διάρκεια.
