Ο πρόεδρος Ερντογάν θέλει η Τουρκία να ανήκει σε λίγα χρόνια στις δέκα μεγαλύτερες οικονομίες του πλανήτη (σ.σ.: παρουσίασε αύξηση 257% στο κατά κεφαλήν ΑΕΠ μεταξύ 2003-2023), με αξιοπρόσεκτο αποτύπωμα σε διάφορα σημεία του κόσμου, από την Αφρική μέχρι τον Καύκασο και από τα Βαλκάνια μέχρι την ανατολική Ασία, αλλά και ισχυρή αμυντική βιομηχανία. Επιθυμεί η δική του Τουρκία να ακολουθεί μια ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική, που δεν θα ευθυγραμμίζεται με τα συμφέροντα καμιάς τρίτης χώρας ή συνασπισμού, αλλά θα υπηρετεί αποκλειστικά και μόνο τις τουρκικές θέσεις. Προς τούτο επιχειρεί να διευρύνει το πεδίο συνεργειών με χώρες, ακόμη και οργανισμούς, πέραν των παραδοσιακών εταίρων της Aγκυρας, όπως η Ρωσία, η Κίνα, το Ιράν, οι αραβικές μοναρχίες του Κόλπου, ενδεχομένως στο μέλλον και οι BRICS. Με όλες αυτές βέβαια οι σχέσεις είναι και ανταγωνιστικές, στο παρελθόν δε και συγκρουσιακές, όμως ο Tούρκος πρόεδρος έχει υιοθετήσει την πολιτική της στρατηγικής κατανόησης, ώστε να μην επιτρέπει σε αντιπαραθέσεις επί του διπλωματικού ή και στρατιωτικού πεδίου –από τη στιγμή που δεν είναι ευθείες– να επηρεάζουν αρνητικά τα κοινά συμφέροντα σε άλλα πεδία.
Εξίσου, ο Ερντογάν παίρνει ελεγχόμενα και μη ρίσκα προκειμένου η Τουρκία να βρίσκεται στα περισσότερα το δυνατόν και πιο σημαντικά διπλωματικά τραπέζια. Αναπτύσσει στρατιωτικές βάσεις ανά τον κόσμο, στηρίζει ακόμη και μέσω μισθοφορικών στρατών καθεστώτα αρεστά ή τα οποία θεωρούνται κρίσιμα για τα τουρκικά συμφέροντα και αξιοποιεί τη σχέση με τζιχαντιστικά στοιχεία από τα χρόνια αμφισβήτησης του Aσαντ, ορισμένα εκ των οποίων στέλνονται στην πρώτη γραμμή. Χρησιμοποιεί επίσης εργαλεία ήπιας ισχύος, όπως το εμπόριο, η θρησκεία, η ιστορία, η εκπαίδευση και τα ακριβά σίριαλ για να προσεταιριστεί ηγεσίες και κοινωνίες. Η Turkish Airlines πετάει στα περισσότερα σημεία του πλανήτη από κάθε άλλη αεροπορική εταιρεία και αποτελεί πολλαπλασιαστή, αν όχι επιρροής τουλάχιστον επιδραστικότητας, καθώς φέρνει τους επιβάτες σε επαφή με την τουρκική κουλτούρα (η οποία προβάλλεται με εκλεπτυσμένο τρόπο) και βέβαια μετατρέπει τη χώρα σε κόμβο μεταφοράς και πόλο έλξης. Αντίστοιχα, η Τουρκία αποσκοπεί στη μετεξέλιξή της σε κόμβο διαμετακόμισης ενέργειας, εμπορίου, αγαθών και data, μέσω οδεύσεων που θα συνδέουν την Ασία με την Eυρώπη. Μάλιστα, μετά την πανδημική κρίση και τον κλονισμό των Δυτικών για την εξάρτησή τους από αλυσίδες τροφοδοσίας που είναι απομακρυσμένες και ελεγχόμενες από ανταγωνιστικές δυνάμεις, όπως η Κίνα, η Aγκυρα αυτοπροτάθηκε ως εναλλακτική πηγή, που θα περιορίσει τις αποστάσεις και την επισφάλεια. Είναι επομένως σαφές ότι η τουρκική ηγεσία προσβλέπει στη μετατροπή της Τουρκίας σε καθοριστικό εμπορικό διάδρομο, με την ίδια σε δεσπόζουσα θέση. Εκτιμά έτσι –και σωστά– ότι όχι μόνο η επιρροή της θα είναι αξιοπρόσεκτη αλλά ότι θα δύναται να διαπραγματεύεται από καλύτερη βάση λόγω της πολυδιάστατης αξίας που θα έχει αποκτήσει στα παγκόσμια δρώμενα. Μια απαραίτητη επισήμανση έχει να κάνει με την αντίληψη ορισμένων ότι η αξιοπιστία και η προβλεψιμότητα είναι οι μοναδικές προϋποθέσεις που εξασφαλίζουν την πρόσβαση στα κέντρα λήψης αποφάσεων. Συνυπολογίζονται και είναι οπωσδήποτε σημαντικές, ωστόσο το καθοριστικό στοιχείο είναι η χρησιμότητα και η επιδραστικότητα της κάθε χώρας για την παγκόσμια ή και περιφερειακή ασφάλεια, για την αποτελεσματική προώθηση σχεδίων και σχεδιασμών και για την άρτια υποστήριξη συνασπισμών συμφερόντων.
Αμυντικά η Τουρκία θέλει να καταστεί αυτάρκης, ώστε να παράγει μόνη της όσα συστήματα χρειάζεται να καταναλώνει, αλλά και για να γίνει σημείο αναφοράς στις εξαγωγές στρατιωτικού εξοπλισμού. Δεν στερείται τεχνογνωσίας, αλλά υπολείπεται σημαντικά σε τεχνολογία, αν και μακροπρόθεσμα ο στόχος της αμυντικής αυτοτέλειας θα μπορούσε να γίνει εφικτός. Εξάλλου, η Τουρκία είναι τώρα και στο προβλεπτό μέλλον εξαρτημένη από τους δυτικούς μηχανισμούς ασφαλείας, εντούτοις έλκεται από την προοπτική δημιουργίας ενός πολυκεντρικού και γιατί όχι πολυπολικού κόσμου, αμφισβητώντας σε κάποιες περιπτώσεις εν τοις πράγμασι την υφιστάμενη τάξη πραγμάτων. Οι παραπάνω στόχοι έχουν σαφείς περιορισμούς και ασφαλώς δεν εξαρτάται η μελλοντική πορεία της Τουρκίας αποκλειστικά από αυτούς. Oσο κι αν ο Ερντογάν θέλει να μην τον θεωρούν δεδομένο, ώστε να διεξάγει μια συνεχή συναλλαγή υπό τον φόβο απώλειας της Τουρκίας, οι επιλογές πέραν της Δύσης δεν είναι αξιόπιστες και η Aγκυρα δεν είναι τόσο ισχυρή όσο εμφανίζεται. Πάντως, το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι Αμερικανοί και Ευρωπαίοι δεν έχουν αναπτύξει μια ικανή και πειστική στρατηγική για το πώς θα διαχειριστούν την Τουρκία τα επόμενα χρόνια.
*O κ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων (IGA) και καθηγητής του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος.
