Ενας βαθμός ιδρυματισμού είναι πάντα αναμενόμενος και ενδεχομένως συγγνωστός μεταξύ στελεχών και φανατικών ψηφοφόρων μιας παράταξης. Σε ό,τι αφορά το ΠΑΣΟΚ, ωστόσο, η ξύλινη ομοιομορφία που ανέδειξε ο εορτασμός των 50 χρόνων από την ίδρυσή του ήταν αρκετά ανησυχαστική, αν και σημειολογικά αντιπροσωπευτική της σημερινής του κατάστασης. Οι διαρκείς αναφορές στον Ανδρέα Παπανδρέου, το σωτηριολογικό πνεύμα (ΠΑΣΟΚ, σώσε μας) και η ιερή συγκίνηση ενώπιον της σεπτής κληρονομιάς, ανάμεικτη με την αίσθηση του αυθεντικού ηθικού πλεονεκτήματος, κωδικοποιούν ένα καθεστώς εμμονικής και ανιστορικής προσκόλλησης στο παρελθόν. Είναι χαρακτηριστικό ότι, από όλους όσοι μίλησαν για την επέτειο του ΠΑΣΟΚ το τελευταίο διάστημα, μόνο ο Ευάγγελος Βενιζέλος αντιμετώπισε την παράταξη ως ανθρώπινη κατασκευή, τολμώντας να αναφερθεί στην παράμετρο του λάθους και στην αναγκαιότητα του πρακτικού σχεδίου για το μέλλον. Ισως η απόσταση Βενιζέλου από τον κομματικό πυρήνα, σε συνδυασμό με το κύρος του, να του δίνει το δικαίωμα να τοποθετείται με τρόπο οιονεί αιρετικό συγκριτικά με τις αυτοθωπείες και τα ευχολόγια των υπολοίπων. Αν όμως η εστίαση στην υποχρέωση του κόμματος να εμπνεύσει τους πολίτες συγκροτώντας σαφές πρόγραμμα και δημιουργικό αφήγημα αποτελεί παρέκκλιση από τον ρητορικό κανόνα, τότε υπάρχει πρόβλημα: είτε λείπει η ιδέα είτε λείπει το πρόσωπο· πιθανόν να λείπουν και τα δύο.
Προς τα πίσω
Ο Νίκος Ανδρουλάκης έκανε καλό στο κόμμα του. Το κράτησε μακριά από τον λαϊκισμό και την ηθική έκπτωση, αντιστάθηκε με γενναιότητα στα καλέσματα του ΣΥΡΙΖΑ και διαχειρίστηκε την υπόθεση των υποκλοπών με μιντιακή γκρίνια μεν, αλλά και με θεσμική σοβαρότητα, αποφεύγοντας έτσι τον εξευτελισμό του κόμματος και του εαυτού του. Παράλληλα, επαύξησε τα ποσοστά του ΠΑΣΟΚ, σε μία εποχή όπου οι αριστερίζουσες θέσεις –όποιες κι αν είναι αυτές– δεν πείθουν κάποιον πέρα από τους δογματικά ταγμένους στην Αριστερά (φρόντισε γι’ αυτό ο ΣΥΡΙΖΑ). Αν όμως για το ΠΑΣΟΚ είναι απαραίτητο ένα άλμα προς τα εμπρός, μία επανεφεύρεση του εαυτού του με σύγχρονους όρους, είναι προφανές ότι ο Ανδρουλάκης μέχρι στιγμής δεν έχει κάνει τη δουλειά. Μας το επιβεβαίωσε και ο ίδιος με την ομιλία του στο Ζάππειο πριν από λίγες μέρες: από όλα τα σημεία αναφοράς που θα μπορούσε να επιλέξει, από όλες τις εμπνεύσεις που θα μπορούσε να επιστρατεύσει, αυτός έκρινε σκόπιμο να βασίσει τον λόγο του στο εύρημα της ογδοντάχρονης «συντρόφισσας» κυρίας Ελευθερίας, την οποία συνάντησε σε κάποιο ακριτικό χωριό της «πατρίδας μας». Αντί να περιγράψει το όραμά του για την επόμενη μέρα της παράταξης με πραγματισμό και μοντέρνο λόγο, ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ έκανε μια αναδρομή στην Ελλάδα της Κατοχής, του Εμφυλίου, της Χούντας και της Μεταπολίτευσης· αντί να μας μιλήσει για τα καλύτερα που έρχονται, μας βούτηξε στη μιζέρια όσων παρήλθαν.
Περιμένοντας μία υπόσχεση
Υπάρχει μία στρατηγική συγγένεια ανάμεσα στον Νίκο Ανδρουλάκη και στον Στέφανο Κασσελάκη: ο αυτοεγκλωβισμός. Μοιάζουν και οι δύο απρόθυμοι να αφήσουν την πίστα που γνωρίζουν και να πάνε στην επόμενη. Ο Κασσελάκης αναλώνεται στην πολιτική του παρόντος, ποντάροντας στην επικαιρότητα και στα πρόσκαιρα δώρα της· πιστεύει πως όσο συζητιέται και απασχολεί, κάτι κάνει καλά. Ο Ανδρουλάκης αναλώνεται στην αδιέξοδη παρελθοντολογία, σαν να αντλεί νομιμοποίηση από την ασφάλεια των εξιδανικευμένων αναμνήσεων. Πρόκειται για μία επιλογή μειωμένου ρίσκου (αν δεν προτείνεις τίποτα καινούργιο, γλιτώνεις και τον κίνδυνο της κριτικής), η οποία όμως δεν προμηνύει ιδιαίτερη άνοδο στα ποσοστά τους. Αλλωστε, ο ΣΥΡΙΖΑ φυλλορροεί και το ΠΑΣΟΚ επωφελείται ελάχιστα, την ώρα μάλιστα που η Ν.Δ. κατακρημνίζεται δημοσκοπικά. Η αποτυχία των κομμάτων, συμπεριλαμβανομένου πια και του κυβερνώντος, να συσπειρώσουν ψηφοφόρους έγκειται στην αδυναμία τους να υποσχεθούν κάτι (υπολογισμένο και μετρήσιμο, όχι αφηρημένο) για αύριο. Κάποτε ο Κυριάκος Μητσοτάκης το κατάφερε, αλλά πλέον μοιάζει κι αυτός να έχει βαρεθεί την προσπάθεια. Ας μην ανησυχούν, όμως, οι επαναπαυμένοι αρχηγοί. Η (πολιτική) φύση αντιπαθεί τα κενά.
