«Έρχονται και τρώνε τα κατοικίδια, τους σκύλους μας, τις γάτες», είπε, στο περίπου-δεν μπορείς και εύκολα να βγάλεις νόημα-ο Τραμπ στη διάρκεια του ντιμπέιτ για την εκλογή Προέδρου. Σχεδόν σε κάθε ερώτηση η απάντησή του ήταν μία σειρά από απροκάλυπτες ανακρίβειες και αφελείς «θέσεις» χωρίς ολοκληρωμένο νόημα. Σαν χαμένο παιδάκι έκανε.
Το θέαμα ήταν αποκαρδιωτικό. Από τη μία είχες έναν άνδρα που πήγε με μόνο όπλο το προνόμιο και την αυτοπεποίθησή του. Απροετοίμαστος, χωρίς να έχει ιδέα για τ’ απολύτως στοιχειώδη, έριχνε τη μία κοτσάνα μετά την άλλη, ενώ ήταν πραγματικά αδύνατο να παρακολουθήσεις τη σκέψη του, όπως συμβαίνει με τις σκέψεις της συντριπτικής πλειονότητας των οπαδών της εναλλακτικής δεξιάς και της ακροδεξιάς: είναι περίτεχνα σχήματα που ξεκινάνε από τους ανεμόμυλους και τους εξωγήινους και καταλήγουν στα Πρωτόκολλα της Σιών ή σε «αναγνώσματα» που μοιάζουν με οικονομικές θεωρίες, φιλοσοφία ή αυτοβοήθεια, αλλά βασικά δεν είναι. Παράνοια.
Το κλειδί του ακραίου δεξιού λαϊκισμού είναι η εχθρότητα προς την περίπλοκη σκέψη. Τα πράγματα δεν μπορεί να είναι και το ένα και το άλλο-πρέπει να μιλήσουμε απλά/καθαρά/έξω απ’ τα δόντια. Αυτό δεν σημαίνει, φυσικά, ότι είναι «χαζοί» ή «ψεκασμένοι» όλοι οι άνθρωποι που τους ψηφίζουν. Δεν το πιστεύω αυτό. Είναι επικίνδυνο (και βαθιά αντιδημοκρατικό) να τους χαρακτηρίζει κανείς έτσι. Πιστεύω, όμως, ότι τους ασκείται μία έλξη από τον τρόπο που τους μεταδίδεται ένα μήνυμα για το οποίο πάνω κάτω έχουν ήδη πειστεί.
Οι Τραμπ και οι μιμητές του «σαγηνεύουν» με μία καλά δοκιμασμένη συνταγή. Καθρεφτίζουν και κολακεύουν το κοινό τους, το οποίο αφήνεται σ’ αυτό το λεκτικό χάδι και στα κατώτερα ένστικτά του (αυταρέσκεια, φόβοι, ψευδαίσθηση μεγαλείου κλπ.). Λένε: κοίτα είμαι σαν εσένα. Δεν μπορώ να σκεφτώ περίπλοκα, δεν χρειάζεται ν’ αναλύσουμε τις τεχνικές λεπτομέρειες ενός σχεδίου για τη δημόσια υγεία, έχω «ιδέες για ένα πλάνο» (το είπε όντως). Μιλάει σαν κακός Χριστός. Ακολουθήστε με και όλα θα φτιάξουν. Πώς; Ο προφήτης δεν χρειάζεται να μπει στις τεχνικές λεπτομέρειες, αυτό που χρειάζεται είναι: επανάληψη, θεωρία συνωμοσίας, σενάριο απειλής.
Όπως έχουμε δει να συμβαίνει και με τους εμπόρους ακροδεξιάς καλτίλας στη χώρα μας, αρκεί να επαναλάβεις μερικές φορές κάτι εντελώς ψευδές κι αυτό θα φαντάζει αληθινό. Έτσι, μην πάτε μακριά, οι Έλληνες έστειλαν στη βουλή κόμματα που αμφισβητούν τη γυναικολογία και στην Ευρωβουλή μία γυναίκα χωρίς καμία απολύτως κατάρτιση ή πρόταση που το μόνο που είχε να πουλήσει στο ακροατήριο της ήταν «κοινή λογική», δηλαδή, αυτό το καθρέφτισμα του χαμηλότερου κοινού παρονομαστή: κοιτάξτε με, είμαι σαν εσάς, είμαι λίγο χαζούλα.
Κι ύστερα: η ιδέα της παρακμής. Ο Τραμπ επαναλάμβανε διαρκώς πως η Αμερική είναι ένα έθνος που αποτυγχάνει. Παρηκμασμένο, σε αποδρομή. Τα ίδια λένε για την Ευρώπη οι εχθροί της. Και οι νεοναζί της Γερμανίας αυτά λένε. Σαγηνεύονται από μία συνεχή φαντασίωση φθοράς, πτώσης και κινδύνου. Το σχήμα είναι μεσσιανιστικό. Πρώτα πρέπει ν’ ανοίξουν οι Σάλπιγγες της Αποκάλυψης, μετά να ‘ρθει το Τέρας, ο 666 και στο τέλος ο Θεός θα σώσει τον κόσμο. Αυτό το παλιό και πολύ επιτυχημένο αφηγηματικό σχήμα των συγγραφέων ιερών κειμένων επιστρατεύουν αιώνες μετά οι κατασκευαστές ανίερων πολιτικών: όλα είναι χάλια, παρακμή, σήψη, αφήστε με να ρθω στα πράγματα και θα τα φτιάξω εγώ.
Αδύνατο να μην σκεφτεί κανείς πως η ριζοσπαστικοποίηση, η κίνηση του μυαλού προς τα άκρα, προϋποθέτει μία άσχημη θέαση του κόσμου. Άρα, μία απελπισία που μπορεί να συνδέεται με τις προσωπικές συντεταγμένες της ζωής του εκλογέα. Για παράδειγμα, ζει κανείς απομονωμένος χωρίς κοινωνικό κύκλο κι αντλεί μηδενική ικανοποίηση από τη δουλειά του. Χαζεύει συνωμοσίες στο ίντερνετ, ανατριχιάζει, ικανοποιείται κάτι μέσα του, μια βαθιά ανάγκη του νου να βρίσκει εξηγήσεις και να τις πιστεύει.
Ο Τραμπ δεν είπε ποτέ το όνομα της αντιπάλου του. Δεν σεβόταν τη γυναίκα συντονίστρια του ντιμπέιτ. Απέτυχε να κρύψει τον θαυμασμό του για άλλους άνδρες με εύθραυστη αρρενωπότητα και βίαιη συμπεριφορά. Παίζοντας με το παράδοξο και το ασυνάρτητο εκδήλωνε τη φύση του. Κοίταζε να καταλήσει ταμπού: να κάνει αυτό που δεν πρέπει να κάνεις, να φερθεί μ’ αισχρότητα. «Τα πάει χάλια» είπε για την αντίπαλό του, μπροστά της και «το αφεντικό σου σε μισεί, πραγματικά σε μισεί». Είναι ο τραμπούκος στο σχολείο που σπάει πλάκα με τα κορίτσια-φυτά στις πρώτες σειρές και η αίθουσα των εφήβων τον επευφημεί. Η ενήλικη ζωή οφείλει να είναι πιο δίκαιη.
