Πόσα διαμερίσματα σε παλιές πολυκατοικίες άφησαν κάποτε οι ίδιοι οι Αθηναίοι; Αυτό το ερώτημα δεν έχει ακόμη απαντηθεί και τώρα με τη μεγάλη στεγαστική κρίση και τις επεμβάσεις που γίνονται ώστε να μπουν στην αγορά χιλιάδες κλειστά διαμερίσματα, προκύπτει και πάλι το μεγάλο κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό θέμα που έρχεται από το παρελθόν για να απαντηθεί σήμερα.
Υπήρχε εποχή –στις δεκαετίες του 1970 και του 1980 κυρίως– που οι Αθηναίοι κλείδωσαν τα αστικά διαμερίσματά τους στις παλιές συνοικίες της πρωτεύουσας, τα πούλησαν, τα νοίκιασαν ή απλώς τα έκλεισαν και μετακόμισαν στα προάστια. Σταδιακά έγινε –αθόρυβα και ειρηνικά– μια αντικατάσταση πληθυσμού με μαζική μετακίνηση των παλαιών αστών στις άνετες και πιο υγιεινές συνθήκες διαβίωσης στην Κηφισιά, στη Βούλα, στην Αγία Παρασκευή, στον Χολαργό, στο Χαλάνδρι, στη Γλυφάδα, στο Μαρούσι, στο Φάληρο, στο Καλαμάκι… Χιλιάδες διαμερίσματα σε πολυκατοικίες χτισμένες στις δεκαετίες ανάμεσα στο 1930 και το 1970 εγκαταλείπονταν χωρίς πολλούς ενδοιασμούς. Τόσο ισχυρό ήταν το κύμα εξόδου.
Και γιατί οι Αθηναίοι άφηναν τα σπίτια τους στην Πατησίων, στην Κυψέλη, στο Παγκράτι, στο Κολωνάκι, στο Κουκάκι, στο κέντρο; Η αλήθεια είναι ότι η ζωή στην Αθήνα μετά το 1970 είχε αλλάξει. Η κίνηση είχε πυκνώσει πολύ και σταδιακά είχε αρχίσει να κάνει την εμφάνισή του το νέφος. Καυσαέριο πολύ. Επιπλέον, στα προάστια που ήταν ακόμη εξοχικά, νέοι αρχιτέκτονες έχτιζαν στα μεγάλα οικόπεδα τις μοντέρνες πολυκατοικίες που ονειρεύονταν τότε πολλοί. Μεγάλο ενιαίο λίβινγκ ρουμ, κουζίνα με εντοιχισμένες συσκευές και πάσο, λουτρά ένα και δύο και τρία, μεγάλα μπαλκόνια, τζάκι. Τα αθηναϊκά διαμερίσματα είχαν άλλη διαρρύθμιση: χωλ, διάδρομο, σαλόνι, τραπεζαρία, γραφείο, ένα μεγάλο μπάνιο και κάποτε και ένα w.c., πατάρια άβολα και σπηλαιώδη, δωματιάκι υπηρεσίας, φωταγωγό.
Θυμάμαι τη σταδιακή έξοδο να έχει αρχίσει στα τελευταία χρόνια της δικτατορίας και φούντωσε στα τέλη της δεκαετίας του ’70. Στη δεκαετία του 1980 τα προάστια άρχισαν να γίνονται αυτόνομες πόλεις, με καταστήματα, τράπεζες, γιατρούς και, φυσικά, σχολεία. Αντιθέτως, η ζωή στις παλιές συνοικίες της Αθήνας άλλαζε. Οι ολοένα και λιγότεροι παλιοί κάτοικοι ξεχώριζαν από το ντύσιμο και τη γλώσσα του σώματος. Από το βλέμμα σε μια περιοχή βαθιά βιωμένη. Αυτό ολοένα και σπάνιζε.
Θα έχει μεγάλο ενδιαφέρον να εξεταστεί εις βάθος αυτό το φαινόμενο εξόδου. Να δούμε πώς άλλαξε η Αθήνα χάρη σε πολλές εσωτερικές και εξωτερικές συγκυρίες, σε διάφορους σταθμούς: 1974-1989-2001.
