Η δημοκρατία, όπως κάθε ανθρώπινο κατασκεύασμα, έχει την παθογένειά της. Για παράδειγμα, είναι ιδιαίτερα δύσκολο για την αντιπροσωπευτική δημοκρατία να εξασφαλίσει, ταυτόχρονα, την αντιπροσωπευτικότητα και την κυβερνητική σταθερότητα. Ενα εκλογικό σύστημα απλής αναλογικής φαίνεται, και είναι, δικαιότερο, αλλά οδηγεί αναπόφευκτα σε αστάθεια, αβεβαιότητα και τελικώς στην απόρριψή του. Για να λειτουργήσει απαιτούνται πολλές και δύσκολες προϋποθέσεις, ανύπαρκτες στο ελληνικό πολιτικό σύστημα: κουλτούρα συνεργασίας, συναίνεση σε βασικές αρχές, μειωμένος καιροσκοπισμός. Η απλή αναλογική έχει ακόμη ένα μεγάλο μειονέκτημα: καθιστά ολόκληρο το πολιτικό σύστημα όμηρο ακραίων κομμάτων.
Ενας τρόπος να εξασφαλιστεί η κυβερνητική σταθερότητα είναι η ενισχυμένη αναλογική. Ενας άλλος τρόπος για να αποφευχθούν η πολυδιάσπαση και ο κατακερματισμός του πολιτικού συστήματος είναι τα όρια εισόδου, όπως το υπάρχον 3%. Και στις δύο περιπτώσεις είναι αναμφισβήτητο ότι νοθεύεται η έκφραση της λαϊκής βούλησης, καθώς μειώνονται τεχνητά οι επιλογές που είναι διαθέσιμες στους πολίτες, ενώ οι ψήφοι τους δεν έχουν την ίδια ισχύ. Αξίζει η κυβερνητική σταθερότητα αυτό το κόστος; Ακόμη κι αν απαντήσουμε θετικά, δεν μπορούμε παρά να σκεφτούμε οριακά. Μπορούμε, δηλαδή, να δεχθούμε μια ενισχυμένη αναλογική μέχρι εκείνο το σημείο που δεν παραβιάζει κατάφωρα τη δημοκρατική αρχή. Ενα εκλογικό σύστημα που δίνει εύκολα bonus εδρών και ταυτόχρονα ανεβάζει το κατώφλι εισόδου στο κοινοβούλιο θα νοθεύσει σε μεγάλο βαθμό την αντιπροσωπευτική αρχή.
Αντιλαμβάνομαι ποια είναι η λογική πίσω από αυτές τις προτάσεις. Το πολιτικό μας σύστημα αυτή τη στιγμή έχει μια ιδιομορφία που συναντάται πολύ σπάνια στην Ευρώπη. Ενα ισχυρό κόμμα που κυριαρχεί και έχει απέναντί του μια κατακερματισμένη αντιπολίτευση που εκτείνεται από την άκρα Δεξιά μέχρι την κομμουνιστική Αριστερά. Οταν η κυβέρνηση θα φθείρεται, όπως κάθε κυβέρνηση στην Ελλάδα στη δεύτερη θητεία της, η φθορά δεν θα κατευθύνεται σε ένα κόμμα που προσφέρει εναλλακτική εξουσίας, αλλά θα διαχέεται σε μεγάλο αριθμό κομμάτων, με αποτέλεσμα να μην μπορεί κανένα από αυτά να την αξιοποιήσει. Ακόμη χειρότερα: πολλοί, μεταξύ των άλλων και εγώ, φοβόμαστε ότι αυτά τα ρινίσματα από τη φθορά της κυβέρνησης θα κατευθύνονται κυρίως προς τα άκρα δεξιά και όχι στην Κεντροαριστερά. Καθώς το ΠΑΣΟΚ φαίνεται να παγιδεύεται στην εσωστρέφεια και ο ΣΥΡΙΖΑ να αποσυντίθεται, μόνο η Ακροδεξιά έχει δυναμισμό και σταθερή άνοδο – δεν είναι απίθανο στις επόμενες εκλογές να αυξήσει σημαντικά τα ήδη υψηλά ποσοστά της.
Είναι γεγονός πως τα ακροδεξιά κόμματα φυτρώνουν σαν τα μανιτάρια, γιατί η ζήτηση για ακροδεξιές πολιτικές είναι ισχυρή. Ομως η έλλειψη μιας χαρισματικής, άρα επικίνδυνης, προσωπικότητας που να μπορεί να ενοποιήσει και να ηγηθεί οδηγεί στον κατακερματισμό του χώρου σε μικρά κόμματα, που ανταγωνίζονται μεταξύ τους και φροντίζουν να αλληλοεξουδετερώνονται. Η πολυδιάσπαση αυτή εκτονώνει μεν τους ψηφοφόρους της, ελαχιστοποιεί δε την επιρροή της Ακροδεξιάς. Ενα υψηλό κατώφλι θα δημιουργήσει κίνητρα συσπείρωσης και συνεργασίας σε ακραίους πολιτικούς χώρους, που είναι καλύτερο να παραμείνουν διασπασμένοι.
Από όλες, λοιπόν, τις απόψεις, πολύ καλά έκανε ο πρωθυπουργός να αποθαρρύνει τα σχετικά σενάρια.
*Ο κ. Αριστείδης Χατζής είναι καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου και Θεωρίας Θεσμών και διευθυντής του Εργαστηρίου Πολιτικής και Θεσμικής Θεωρίας και Ιστορίας των Ιδεών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
