Ξεκινώ με την παρατήρηση του Αρκελέ Δ.: «Η φράση πως “η σχολική τάξη σημαίνει τάξη και, συνεπώς, πειθαρχία” –δική μου– είναι μια δήλωση που εδράζεται στην αφηρημένη, την τυπική λογική. Συνεπώς είναι, σε κάποιο βαθμό, και τυπολατρική άποψη. Φαινομενικά βολική μεν, υπεραπλουστευτική δε». Και στη συνέχεια ο ίδιος: «Συνεπώς η σχολική τάξη είναι και μια πολιτική οντότητα, η δε εκπαιδευτική διαδικασία είναι και μια πολιτική διαδικασία…». Δύο απορίες. Η πρώτη αφορά τον όρο «τυπική λογική». Ποία η διαφορά από την «άλλη» που εννοεί ο φίλος αναγνώστης και δεν ξέρω αν θα τη χαρακτήριζα «άτυπη» ή κάτι άλλο. Η λογική ή είναι λογική ή δεν είναι. Η διατύπωση «με τη δική μου λογική» στην πραγματικότητα παραπέμπει στην υποκειμενική άποψη του καθενός για το ζήτημα και όχι στη λογική, βάση αναφοράς που θα κρίνει την αξία των απόψεων. Η δεύτερη απορία μου αφορά τον ορισμό της «εκπαιδευτικής διαδικασίας» και ως «πολιτικής». Ζούμε, ευτυχώς, σε καθεστώς δημοκρατίας. Η σχολική τάξη δεν είναι δημοκρατική. Θα πω κάτι απλό: δεν αποφασίζει η πλειοψηφία για τη χρονολογία της ναυμαχίας της Σαλαμίνας, ούτε για τον νόμο της βαρύτητας του Νεύτωνα. Σε άλλο του σχόλιο, ο ίδιος αναγνώστης απαντώντας στον Λεωνίδα Κ. σημειώνει: «Καθόλου δεν διαφωνώ με την άποψη πως η αυτοπειθαρχία και η πειθαρχία μπορούν κάλλιστα να εναρμονιστούν με την κριτική σκέψη και τη δημοκρατική παιδεία». Εγώ όμως διαφωνώ: δεν «μπορεί να εναρμονιστεί». Η πειθαρχία είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης και της δημοκρατικής παιδείας – οι δύο πάνε μαζί. Οι κακές σχέσεις της ελληνικής κοινωνίας και με τις δύο οφείλονται, κατά μείζονα λόγο, στην αδυναμία του σχολείου της Μεταπολίτευσης να διδάξει πειθαρχία στις νέες γενιές.
Αναρωτιέται ο αναγνώστης Παντελής Χ.: «Πειθαρχία, πολύ καλή αρετή. Τι διακρίνει όμως την πειθαρχία από την καταπίεση;». Καίρια απορία για μια κοινωνία σαν την ελληνική που θεωρεί ότι ακόμη και το κόκκινο φανάρι της Τροχαίας την καταπιέζει. Και συνεχίζει ο ίδιος: «Νομίζω η διαφορά είναι ότι η πειθαρχία έχει αναφορά σε κάποια αρχή έξω και πάνω από τον άνθρωπο». Συμφωνώ απολύτως. Στη σχολική τάξη η πειθαρχία ορίζεται από την αναφορά στη μάθηση. Ο τακτικός συνεργάτης Αντώνης Α. θίγει ένα ζήτημα πολύ σοβαρό: «Πρέπει λοιπόν να διασφαλίσουμε ότι το εκπαιδευτικό μας σύστημα δεν θα εξαναγκάζει τους μαθητές σε απειθαρχία λόγω της ανοησίας του». Είναι το ζήτημα; Θα μπορούσα να πω ναι. Επειδή μετά τόσες εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις οι εκάστοτε πολιτικές ηγεσίες και το μόνιμο βαθύ κράτος των εκπαιδευτικών αποδείχθηκαν ανίκανοι να ξεπεράσουν την ανοησία του εκπαιδευτικού συστήματος, κατέφυγαν στην απλούστερη λύση για να συνεννοούνται με τις νέες γενιές, την αποδοχή της απειθαρχίας.
