Ο καθηγητής Συγκριτικής Πολιτικής και συγγραφέας Τάκης Παππάς είχε μια πολύ ωραία ιδέα· και την έκανε βιβλίο («Παράδοξη χώρα», Πατάκης, 2024): μας γυρνάει στο 1974 και παρακολουθούμε τρεις οικογένειες (σε Αθήνα, Δουβλίνο και Λισσαβώνα) με κάποια κοινά χαρακτηριστικά. Το εισόδημά τους ήταν παραπλήσιο με τον εθνικό μέσο όρο των χωρών τους και απέκτησαν από ένα παιδί. Τα τρία παιδιά μεγάλωσαν, σπούδασαν, μπήκαν στην αγορά εργασίας και έφτιαξαν τις δικές τους οικογένειες. Σήμερα είναι 50 ετών, ζουν πάντα στις πόλεις όπου γεννήθηκαν, με εισόδημα που εξακολουθεί να συμπορεύεται με τον εθνικό μέσο όρο των χωρών τους. Και οι τρεις, ευτυχώς, απολαμβάνουν υψηλότερο βιοτικό επίπεδο από εκείνο των γονιών τους. Ωστόσο, κάπου εδώ τελειώνουν και οι ομοιότητες. Ο Ιρλανδός μεσήλικας ζει 3,4 φορές καλύτερα από τους γονείς του το ’74. Ο Πορτογάλος ζει 2,3 φορές καλύτερα από τους δικούς του γονείς. Κι ο Ελληνας; Το βιοτικό του επίπεδο είναι μόλις 1,2 φορά υψηλότερο από εκείνο των γονιών του πριν από μισόν αιώνα.
Τι συμβαίνει; Οταν κλεινόμαστε σε ένα δωμάτιο, μεταξύ μας, Ελληνες με Ελληνες, δεν συγχαίρουμε αλλήλους για το πόσο καταπληκτικά τα καταφέραμε; Για το βελούδινο «πέρασμα» από τη χούντα στη Μεταπολίτευση, για την είσοδο στην ΕΟΚ, για την ΟΝΕ, για όσα επιτύχαμε τα τελευταία 50 χρόνια; Οταν, όμως, αφήνουμε σε αυτό το δωμάτιο να μπει λίγος αέρας από τον υπόλοιπο, πραγματικό κόσμο, οι βεβαιότητες κλονίζονται.
Η επέτειος για τα 50 χρόνια της Μεταπολίτευσης άγγιξε αλλά δεν ανέδειξε τις πιο προβληματικές όψεις μιας, τελικά, αμφιλεγόμενης ιστορίας επιτυχίας.
Είναι γνωστό ότι για αρκετά χρόνια μετά την πτώση της χούντας η Ελλάδα υπερτερούσε σε κατά κεφαλήν ακαθάριστο εθνικό εισόδημα και των δύο χωρών της Ιβηρικής Χερσονήσου. Κι αυτές άφηναν πίσω τους ανελεύθερα καθεστώτα (μάλιστα, πολύ μακροβιότερα από το δικό μας), κι αυτές αγωνίζονταν για να γίνουν δεκτές στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες (Ε.Ε.). Εμείς μπήκαμε πέντε χρόνια πιο νωρίς, παρ’ όλα αυτά η ψαλίδα όχι μόνον έκλεισε, αλλά άρχισε να ανοίγει επικίνδυνα εις βάρος μας. Για να επανέλθουμε στο επιστημονικό «πείραμα» του συγγραφέα της «Παράδοξης χώρας», η μεγάλη ζημιά φαίνεται να γίνεται πολύ πριν από την κρίση: στο διάστημα 1973-1995, η Ιρλανδία αυξάνει το εθνικό της εισόδημα κατά 65,6%, η Πορτογαλία κατά 56,1% κι εμείς μόλις κατά 15,7%. Αν προεκτείνουμε τη σύγκριση στο σήμερα (2022), τα νούμερα διαμορφώνονται ως εξής: +133% (Ιρλανδία), +89% (Πορτογαλία) και +37% (Ελλάδα). Σήμερα, στη θέση της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας μπορείτε να βάλετε τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, που κάτω από απείρως χειρότερα σημεία εκκίνησης σε σχέση με τα δικά μας επιτυγχάνουν τις δικές τους υπερβάσεις.
Ο Τάκης Παππάς αποδίδει την ελληνική υστέρηση στον μεγάλο βαθμό πόλωσης του πολιτικού μας συστήματος, αλλά και στο πώς αντιμετώπισε η κάθε χώρα την Ευρώπη και την ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ενωση· ένα σύντομο μάθημα για το μέλλον χωρίς ωραιοποιήσεις και αυταπάτες.
