Πώς είναι διαμορφωμένο το πολιτικό και κομματικό μας σύστημα μετά τις εθνικές εκλογές του 2023; Και πώς αυτό μπορεί να εξελιχθεί στην επόμενη τριετία όπου, αντί για κάλπες, θα υπάρχουν μόνο δημοσκοπήσεις; Η σημερινή κατάσταση απεικονίζεται στο σχετικό γράφημα, το οποίο επίσης υποδεικνύει τα πιθανά σενάρια για το μέλλον.
Φανταστείτε τον κύκλο του γραφήματος ως τον πολιτικό χώρο εντός του οποίου πραγματοποιείται ο εκλογικός ανταγωνισμός. Τα οκτώ κόμματα που εκπροσωπούνται στη Βουλή αναπαρίστανται ως τρίγωνα, τοποθετημένα κατ’ αναλογίαν του πραγματικού τους μεγέθους πάνω σε οριζόντιο άξονα από την άκρα Αριστερά (ΚΚΕ) μέχρι την άκρα Δεξιά (Σπαρτιάτες). Η κάθετη, διακεκομμένη γραμμή ορίζει το κέντρο του όλου χώρου, δηλαδή το νοητό σημείο τομής ανάμεσα στην ευρεία Αριστερά και την ευρεία Δεξιά. Τα κόμματα διακρίνονται μεταξύ τους με τρεις διαφορετικούς τρόπους: την ιδεολογική τους χωροθέτηση (αριστερά – δεξιά), το εκλογικό τους μέγεθος (μεγάλα – μικρά) και την πολιτική τους φύση (φιλελεύθερα, λαϊκιστικά, μη δημοκρατικά). Τα σενάρια για τις μελλοντικές εξελίξεις πρόκειται να καθοριστούν από τις σχέσεις μεταξύ των κομμάτων στη βάση των τριών αυτών διακρίσεων.
Ως προς την ιδεολογική χωροθέτηση έχουν διαμορφωθεί δύο ημισφαίρια, καθένα από τα οποία περιλαμβάνει τέσσερα κόμματα. Στο αριστερό ημισφαίριο ανήκουν το ΚΚΕ, η Πλεύση Ελευθερίας, ο ΣΥΡΙΖΑ και το ΠΑΣΟΚ, στο δεξιό ημισφαίριο η Ν.Δ., η Ελληνική Λύση, η Νίκη και οι Σπαρτιάτες. Εδώ, δύο συναφή στοιχεία μπορούν να επηρεάσουν τις εξελίξεις: η σταθερότητα της κυριαρχίας της Ν.Δ. στο Κέντρο και η αντιπαλότητα ανάμεσα σε ιδεολογικά συγγενή κόμματα. Οπως φαίνεται στο γράφημα, η Ν.Δ. έχει αποκτήσει σημαντική διείσδυση στην Κεντροαριστερά, η οποία μπορεί να διατηρηθεί εφόσον ο συγκεκριμένος χώρος παραμένει κατακερματισμένος σε κόμματα απρόθυμα να συμπράξουν. Στο δεξιό ημισφαίριο, η κυριαρχία της Ν.Δ. μπορεί να απειληθεί μόνο αν τα ετερόκλητα λαϊκιστικά κόμματα που βρίσκονται πέραν αυτής συμμαχήσουν κάτω από μια ενοποιητική ιδεολογική πρόταση και κοινό αρχηγό, πράγμα που σήμερα μοιάζει δύσκολο.
Ως προς το εκλογικό μέγεθος, τα κόμματα διακρίνονται με βάση την αριθμητική τους διάσταση, η οποία, κατά προσέγγιση, αποτελεί πολλαπλάσιο του 4. Η Ν.Δ. (40,6%) είναι τουλάχιστον δέκα μεγέθη μεγαλύτερη από καθένα από τα μικρότερα κόμματα που στο γράφημα εμφανίζονται με γκρι χρώμα και τα εκλογικά ποσοστά τους κινήθηκαν γύρω στο 4%, πέντε μεγέθη μεγαλύτερη από το ΚΚΕ (7,7%), περίπου 3,5 μεγέθη μεγαλύτερη από το ΠΑΣΟΚ (11,8%) και σχεδόν 2,5 μεγέθη μεγαλύτερη από τον ΣΥΡΙΖΑ (17,8%). Σε νεότερες δημοσκοπήσεις, ενώ τα ποσοστά ανά κόμμα έχουν αλλάξει, τα συνολικά ποσοστά ανά ιδεολογικό χώρο παραμένουν σχεδόν αμετάβλητα.
Ως προς την πολιτική φύση, τα κόμματα διακρίνονται σε τρεις τύπους: δημοκρατικά με προσήλωση στον πολιτικό φιλελευθερισμό, λαϊκιστικά (αποδέχονται τη δημοκρατία, αλλά όχι τον φιλελευθερισμό) και μη δημοκρατικά. Η διάκριση αποτυπώνεται στο γράφημα με τη βοήθεια τριών μη ομόκεντρων κύκλων σε διαφορετικά χρώματα. Αυτοί οι τρεις τύποι υπερβαίνουν τη διάκριση Αριστερά – Δεξιά, αφού και τα δύο ιδεολογικά ημισφαίρια περιέχουν κόμματα όλων των τύπων. Σε ό,τι αφορά τα μη δημοκρατικά κόμματα, ενώ το ΚΚΕ παραμένει εκλογικά σημαντικό, η άκρα Δεξιά (Σπαρτιάτες) είναι πλέον ανίσχυρη. Αντίθετα διογκώνεται ο χώρος που καταλαμβάνουν τα κόμματα της πέραν της Ν.Δ. λαϊκιστικής Δεξιάς.
Με βάση την παραπάνω ανάλυση προκύπτουν πέντε σενάρια για το μέλλον.
Σενάριο 1. Η Ν.Δ. διατηρεί την κυβερνητική αυτοδυναμία. Αυτό σήμερα μοιάζει μάλλον ανέφικτο, αλλά μπορεί να ευνοηθεί από τουλάχιστον τρεις παράγοντες: τη συνεχιζόμενη σε βάθος χρόνου αδυναμία ανάδειξης ισχυρού αντιπολιτευτικού πόλου, πιθανές αλλαγές του εκλογικού νόμου, σε συνδυασμό με διπλές εκλογές, όπως επίσης τυχόν μεγάλη κρίση – μια συνθήκη που συνήθως συσπειρώνει την κοινωνία γύρω από την κυβέρνηση.
Σενάριο 2. Η Ν.Δ. χάνει την αυτοδυναμία εξαιτίας της συνένωσης των διάσπαρτων δυνάμεων προς τα δεξιά της σε κοινό κομματικό φορέα με σοβαρή ηγεσία. Σε αυτή την περίπτωση θα προκύψει ένα νέο, καθαρά δεξιό κόμμα που θα αντλεί από τις ιδεολογικές πηγές του λαϊκισμού, του εθνικισμού, της ξενοφοβίας, του θρησκευτικού φονταμενταλισμού και της ρωσοφιλίας. Η Ν.Δ. τότε θα βρεθεί σε εξαιρετικά δύσκολη θέση.
Σενάριο 3. Συνένωση του ευρύτερου κεντροαριστερού χώρου, που σήμερα είναι βαθιά διαιρεμένος ανάμεσα σε φιλελεύθερους και λαϊκιστές, πράγμα που αντανακλά και στα διαφορετικά πολιτικά προφίλ των αρχηγών που διεκδικούν τις ηγεσίες των κομμάτων του συγκεκριμένου χώρου. Η Ν.Δ. μπορεί να διαφυλάξει την αυτοδυναμία της μόνο υπό την προϋπόθεση ότι διατηρεί τον κεντρώο χώρο και δεν χάνει από δεξιά.
Σενάριο 4. Επανάληψη μιας κυβέρνησης συνεργασίας ανάμεσα στα δύο πιο σημαντικά φιλελεύθερα κόμματα, τη Ν.Δ. και το ΠΑΣΟΚ. Ωστόσο, το ΠΑΣΟΚ μοιάζει να έχει αναπτύξει έντονη φοβία προς μια τέτοια προοπτική. Γιατί; Διότι πιστεύει, λανθασμένα, ότι η εκλογική πτώση του μετά το 2012 οφείλεται σε εκείνη τη συνεργασία. Η αποσύνθεση του ΠΑΣΟΚ, όμως, είχε ξεκινήσει πολύ νωρίτερα, ήδη από το τέλος της διακυβέρνησης Σημίτη, και οφείλεται στην απουσία σαφούς ιδεολογικής γραμμής, πολιτικής και προγραμματικής πλεύσης. Αυτό ακόμη αποτελεί ζητούμενο.
Σενάριο 5. Το –καθόλου απίθανο– ενδεχόμενο της ακυβερνησίας, το οποίο μάλιστα ευνοείται από τον ισχύοντα εκλογικό νόμο, αφού αυτός επιτρέπει την είσοδο στη Βουλή πολλών μικρών κομμάτων, με αποτέλεσμα τον κατακερματισμό του όλου κομματικού συστήματος. Σε αυτή την περίπτωση θα αναζητηθούν ασφαλώς συμμαχίες, οι οποίες όμως μάλλον θα αποδειχθούν θνησιγενείς, ακριβώς εξαιτίας της πόλωσης που ακόμη και σήμερα επικρατεί στο πολιτικό μας σύστημα.
Στη μακρά περίοδο μέχρι τις επόμενες εκλογές, τα ιδεολογικά όρια ανάμεσα σε Αριστερά και Δεξιά θα συνεχίσουν να ξεθωριάζουν, ενώ και το μέγεθος όλων των κομμάτων αναπόφευκτα θα μεταβληθεί, άλλοτε προς τα πάνω κι άλλοτε προς τα κάτω. Ο πλέον καθοριστικός παράγοντας για το αποτέλεσμα εκείνων των εκλογών και τις συνεργασίες που μπορεί να προκύψουν θα είναι η διάκριση ανάμεσα στα κόμματα που μένουν πιστά στον πολιτικό φιλελευθερισμό και στα κόμματα που θα υποκύψουν στον πειρασμό του λαϊκισμού.
*Ο κ. Τάκης Σ. Παππάς είναι πολιτικός επιστήμονας και συγγραφέας.
