Είχα γράψει πριν από λίγες ημέρες για την αριστερή λογοκρισία με αφορμή την εσωκομματική «δίκη» της Επιθεώρησης Τέχνης. Σήμερα θα γράψω για την κρατική λογοκρισία σε μια παράσταση που σκηνοθέτησε ο μεγάλος Κάρολος Κουν. Στις 29 Αυγούστου 1959, ημέρα Σάββατο, ανέβηκε στο κατάμεστο από 3.500 θεατές Ηρώδειο η παράσταση «Oρνιθες» του Αριστοφάνη. Σκηνοθέτης ο Κ. Κουν, η μουσική του Μάνου Χατζιδάκι, τα σκηνικά και τα κοστούμια του Γιάννη Τσαρούχη, η χορογραφία της Ραλλούς Μάνου, ενώ τη μεταφορά στην καθομιλουμένη έκανε ο Βασίλης Ρώτας. Επρόκειτο δηλαδή για μια συνεργασία «ιερών τεράτων». Ποιο ήταν το ανατρεπτικό σημείο της παράστασης; Η μείξη της βυζαντινής εκκλησιαστικής ψαλμωδίας με τις βωμολοχίες του έργου. Ο πρωταγωνιστής της κωμωδίας, Πεισθέταιρος, καλεί έναν ιερέα για να θυσιάσει στους θεούς έναν τράγο. Ο τόνος της φωνής του θύμιζε βυζαντινή ιερή λειτουργία, κάτι που προκάλεσε την οργή μέρους των θεατών.
Ποιο ήταν το ανατρεπτικό σημείο της παράστασης; Η μείξη της βυζαντινής εκκλησιαστικής ψαλμωδίας με τις βωμολοχίες του έργου.
Ο Κωνσταντίνος Τσάτσος, υπουργός Προεδρίας της κυβέρνησης Καραμανλή και επικεφαλής του ΕΟΤ, αποχώρησε από την παράσταση διαμαρτυρόμενος για την ασέβεια προς το θρησκευτικό συναίσθημα και απαγόρευσε τις επόμενες παραστάσεις. Hταν τότε η δύσκολη μετεμφυλιακή περίοδος, όπου δεν συγχωρούνταν τέτοιες ανατρεπτικές προσεγγίσεις της τέχνης. Oπως ήταν φυσικό, σύσσωμος ο φιλοκυβερνητικός Τύπος ξεσηκώθηκε αγανακτισμένος. Η «Βραδυνή» μίλησε για «λαϊκή εξέγερση», η «Εστία» έγραψε για την οργή των θεατών, ενώ όσοι λίγοι χειροκρότησαν «ήσαν κομμουνισταί».
Υπήρξαν όμως και σημαντικοί πνευματικοί άνθρωποι που άσκησαν κριτική στον Κ. Κουν για τη συγκεκριμένη θεώρηση του αριστοφανικού έργου. Ο Αγγελος Τερζάκης παρατήρησε ότι ο σκηνοθέτης «έπεσε σε μιαν ανεξήγητη σύγχυση. Μπέρδεψε την παρωδία του Κλήρου με τη διακωμώδηση της Λειτουργίας». Ακόμη πιο επικριτικός ήταν ο Αιμίλιος Χουρμούζιος. «Τα Νέα» στηλίτευσαν τη λογοκριτική παρέμβαση του Κ. Τσάτσου, με τον οποίον ασχολήθηκε και ο κορυφαίος γελοιογράφος Φωκίωνας Δημητριάδης. Τον εμφάνιζε έκτοτε με μια κότα. Οταν κάποτε συναντήθηκαν, ο Κ. Τσάτσος ρώτησε τον Φ. Δημητριάδη «γιατί πάντα με ζωγραφίζετε με μια κότα;», για να εισπράξει την απάντηση: «Ενα μυστήριο πράγμα, υπουργέ μου, το ίδιο πράγμα ακριβώς με ρωτά και η κότα».
