Είναι ένας όρος παρμένος από το σύμπαν των επιχειρήσεων. Οταν έχεις ένα μικρό μερίδιο σε μία συλλογική απόφαση παύεις, λένε, να πολυασχολείσαι. Δεν θέλεις, σε οικονομική γλώσσα, να αναλάβεις τα κόστη επιτήρησης και πληροφόρησης, γιατί δεν έχεις την ικανότητα να διαμορφώσεις τα πράγματα κι αφήνεσαι σε τάσεις που θεωρούνται σχεδόν έμφυτες στους ανθρώπους, με βάση κάποιες θεάσεις του ανθρώπου από την οικονομική επιστήμη, στην αδράνεια, την απάθεια, την αντίσταση στην αλλαγή.
Η ιδέα έχει το πρόβλημα που έχουν όλες οι εκ των υστέρων αφηγήσεις. Αλλά μας λέει κάτι ενδιαφέρον: οι άνθρωποι παραιτούνται από την προσπάθεια να ενημερώνονται για πράγματα που δεν μπορούν να επηρεάσουν. Στις εκλογές λένε: οκέι, τι διαφορά θα κάνει η ψήφος μου; Και «τα κόστη ενημέρωσης» δεν είναι και λίγα, γιατί η έννοια του κόστους έχει μέσα και τον χαμένο χρόνο και τη συναισθηματική εξάντληση.
Αυτή η θεώρηση, μίζερη και σκοτεινή, για το πώς σκέφτονται και ενεργούν οι άνθρωποι, παρμένη από μία επιστήμη που ασχολείται με το ον και όχι με το δέον, και φημίζεται για την ψυχρότητα των συμπερασμάτων της, μου ήρθε στον νου μετά από λίγες ακόμη μέρες έκθεσης στα νέα. Σφαγές, προσφυγιά, τρόμος και τρομοκρατία. Αποτυχία διπλωματικών λύσεων. Βομβαρδισμοί, όπλα, βαλλιστικές επιθέσεις. Το κόστος το ένιωθα στο σώμα μου.
Η περιπλοκότητα της κατάστασης είναι τέτοια που θέλει διάβασμα από κάμποσες αξιόπιστες πηγές για να βγάλεις βασικό, προκαταρκτικό συμπέρασμα. Αρκετοί άνθρωποι, ειδικά στη χώρα μας, δεν προτίθενται να το πράξουν αυτό. «Το είδα σ’ ένα σάιτ» ή «το διάβασα στο ποστ της τάδε», κάποιες τέτοιες χλιαρές προσπάθειες αρκούν, τάχα, για να συλλάβεις την περιπλοκότητα της σύγκρουσης; Αρκετοί άνθρωποι δεν ξέρουν να ξεχωρίσουν μία άποψη (όπως αυτή εδώ) από μία είδηση, από μία ψευδή είδηση (γι’ αυτό ο πληθυσμός θα έπρεπε να επανεκπαιδεύεται, πιστεύω). Αλλοι δεν προτίθενται ν’ ασχοληθούν καν με τα εξοπλιστικά, τα διπλωματικά κ.λπ., παρόλο που οι χώρες τους είναι παίκτες σ’ έναν συνδεδεμένο κόσμο ή και μακρινοί συμμέτοχοι στον πόλεμο μέσω αποστολής όπλων, χρημάτων, της διπλωματίας κ.λπ.
Από την άλλη, δεν είναι κάπως υποκριτικό να αγωνιάς για τη Βηρυτό, τη Γάζα, την Παλαιστίνη, την άνοδο του αντισιωνισμού, το μίσος και την εχθρότητα για τους απανταχού μουσουλμάνους, τη μακρόχρονη πια σάγκα του πολέμου στη μαρτυρική Ουκρανία, τις καθημερινές ζωές των ανθρώπων στις εμπόλεμες ζώνες που τις τελευταίες ημέρες πληθαίνουν (!); Ολ’ αυτά είναι πολλά για έναν πρωινό καφέ, και μετά θα συνεχίσεις τη μέρα σου και τη ζωή σου και δεν θα σκέφτεσαι πραγματικά τη φρίκη του πολέμου. Μία καταστροφή με χιλιάδες θύματα στην Κίνα δεν μπορεί να σε συγκινήσει όσο ένας πόνος στο δάχτυλό σου, σύμφωνα με τον μπαμπά των οικονομικών, τον Ανταμ Σμιθ. Μπορείς όμως, σύμφωνα με τον ίδιο πάντα άνθρωπο, να υπερβαίνεις τον εαυτό σου και να σκέφτεσαι και τους άλλους, να εξετάζεις τις καταστάσεις όπως ένα ανεξάρτητο μάτι που κρίνει τι είναι ηθικό και τι άδικο, δεν είσαι όντως υπολογιστική μηχανή, ούτε πραγματικά κολλημένη στον μικρόκοσμό σου.
Τι μπορεί να κάνει κανείς πραγματικά; Μπορεί, νομίζω, να ξεβολευτεί, στον βαθμό που το αντέχει, και να πασχίσει για λίγη ενημέρωση και λίγη ανοιχτόμυαλη σκέψη γύρω απ’ τα πράγματα. Ενημέρωση εννοώ την τσεκαρισμένη από επαγγελματίες, όχι τα ποστ της συμφοράς και τις αναλύσεις των ινφλουένσερ. Φυσικά, πρέπει κανείς να συνδυάζει πηγές – λέω τα βασικά, τώρα, αλλά βλέπω ότι πρέπει να τα ξαναπούμε κι ας βγάλαμε όλοι κάποιο ριμαδολύκειο κάπου: πολλές πηγές, πολλές διαφορετικές φωνές, ιδανικά σε πολλές γλώσσες.
Και μπορεί να απέχει κανείς από στάσεις που γελοιοποιούν τον ανθρώπινο πόνο και κάνουν μπανάλ, ποδοσφαιρική αντιπαράθεση τη συνθήκη του πολέμου. Από αλλόκοτες ταυτίσεις: δεν είμαστε όλοι Παλαιστίνιοι/Ουκρανοί/Εβραίοι. Κάποιοι ζουν απίστευτα δυσκολότερα από κάποιους άλλους. Το μόνο που μπορώ να κάνω είναι να πασχίσω να δω την κατάσταση, καθαρά και με συναισθήματα που οδηγούν προς ηθικές κρίσεις, αλλά ταυτόχρονα δεν με καταπλακώνουν. Αλλωστε όταν τόσοι άνθρωποι θα πάρουν τον δρόμο της προσφυγιάς με τα παιδιά τους και τα μπογαλάκια τους, επειδή πέφτουν βόμβες, εκρήγνυνται κινητά και τα συμφέροντα ταΐζουν την πολεμική μηχανή, θα είναι χρήσιμο να θυμόμαστε από πού έφυγαν και για ποιους λόγους.
