Ο κύκλος των εσωκομματικών αναμετρήσεων στην Κεντροαριστερά, που ανοίγει σήμερα με τον πρώτο γύρο του ΠΑΣΟΚ, θα μπορούσε να εξελιχθεί σε ιστορικό ορόσημο. Αν η χρεοκοπία ήταν η αρχή του τέλους της Μεταπολίτευσης, οι εκλογές αυτές, παρότι εσωκομματικές, θα μπορούσαν να σηματοδοτήσουν το τέλος του τέλους. Το τέλος του «συστημικού» κλυδωνισμού που προκάλεσε η κρίση. Γιατί;
Πρώτον, γιατί φαίνεται να εκπνέει το κομματικό εγχείρημα που είχε γιγαντωθεί ως ταμιευτήρας της αντισυστημικής αγανάκτησης. Οποιος κι αν επικρατήσει στην εσωκομματική μάχη στον ΣΥΡΙΖΑ, είναι δύσκολο να συμβιώσει στο ίδιο κόμμα με τους αντιπάλους του. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τους «87» σε ένα κόμμα Κασσελάκη ή τους κασσελακιστές σε ένα κόμμα με σκιώδη –βλέπε και ψευτομεταβατικό– «πρόεδρο» τον Φάμελλο.
Δεύτερον, γιατί η έκλειψη του κομματικού υπολείμματος της χρεοκοπίας θα μπορούσε να συνδυαστεί με την παλινόρθωση του δεύτερου κομματικού πυλώνα του μεταπολιτευτικού συστήματος. Οποιος κι αν επικρατήσει, το ΠΑΣΟΚ θα έχει –μικρή ή μεγάλη, ανάλογα με το πρόσωπο– ευκαιρία να επανέλθει σε θέση δυνητικού διεκδικητή της εξουσίας.
Σχηματικά, με την επιστροφή του ΠΑΣΟΚ στη δεύτερη θέση, έστω και σε απόσταση από τη Ν.Δ. που σήμερα καταγράφεται ως αγεφύρωτη, η τρίτη ελληνική δημοκρατία επιστρέφει στον διπολισμό μεταξύ ευρωπαϊκών, συστημικών εκδοχών του Κέντρου· επιστρέφει στο εκκρεμές της εναλλαγής στην εξουσία που εγγυήθηκε, παρά τις αρρυθμίες και τις εξάρσεις, τη σταθερότητα και τη χαλύβδινη ανθεκτικότητά της.
Να αρχίσουμε λοιπόν να πανηγυρίζουμε την επιστροφή στην «κανονικότητα» Ν.Δ. – ΠΑΣΟΚ; Βγήκαμε ξανά στην ευθεία;
Πολύ νοσταλγικό για να είναι αληθινό. Η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται. Από τη ρετουσαρισμένη εικόνα ενός διπόλου πολυσυλλεκτικής Κεντροδεξιάς – ευρύχωρης Κεντροαριστεράς απουσιάζει ο διεθνής περίγυρος, που υποδεικνύει τη δυνατότητα ανάδυσης ενός τρίτου πόλου. Αν δει κανείς τις εκλογικές τάσεις στην υπόλοιπη Δύση, η εποχή των μεγάλων κομμάτων –συντηρητικών και σοσιαλδημοκρατικών– έχει δώσει τη θέση της σε έναν κατακερματισμό που ευνοεί τα άκρα, τα οποία δεν φορούν πια αρβύλες. Φορούν ταγέρ και γραβάτες. Και μπορούν –όπως η Μελόνι– να εμφιλοχωρούν και στους ευρωπαϊκούς θεσμούς, εκμαιεύοντας τη νομιμοποίησή τους.
Δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς πώς θα μπορούσε να εκδηλωθεί η τάση στα ελληνικά συμφραζόμενα: Η διάλυση του ΣΥΡΙΖΑ δεν σημαίνει αυτομάτως και την «εξημέρωση» του ακροατηρίου που τον στήριζε. Το αντισυστημικό ρεύμα –που δεν ήταν απότοκο μόνο της χρεοκοπίας, αλλά εκπορεύεται και από πολιτισμικές δυσανεξίες– μπορεί να βρει άλλες κοίτες, αυτή τη φορά στα δεξιά.
Η μνήμη σιδερώνει την ιστορία. Ο παλαιός δικομματισμός δεν ήταν πάντα θεσμικώς εντάξει. Δεν ήταν άμοιρος του λαϊκισμού (ο πελατειακός ανταγωνισμός), του φανατισμού (τα μπλε και τα πράσινα καφενεία), της θεσμικής ανορθογραφίας (τα γαλάζια και τα λευκά ψηφοδέλτια). Από τα υποπροϊόντα του δικομματισμού πλάστηκε και ο ΣΥΡΙΖΑ. Για να φανταστούμε την επιστροφή σε έναν καλοήθη διπολισμό, πρέπει πρώτα να αποκλείσουμε τη μετενσάρκωση του τρίτου πόλου.
Μαύρα γενέθλια
Η ιστορία δεν γράφεται από τους απόντες. Αλλωστε, για τους απόντες η ιστορία έχει ήδη αποφανθεί.
Σαγόνια
Ο Κρις από το Ουισκόνσιν αναρωτιέται πώς φτάσαμε ώς εδώ. «Πώς φτάσαμε από μια κοινωνία όπου τα παιδιά κάτω από μια ηλικία δεν επιτρεπόταν να δουν “Τα σαγόνια του καρχαρία” σε μια κοινωνία όπου μπορούν να βλέπουν όσο πορνό θέλουν – από μία όπου μπορούσες να ελέγχεις τι παρέες κάνει το παιδί σου, σε μία όπου δεν μπορείς καν να δεις τις εικονικές παρέες με τις οποίες έρχεται σε επαφή;». Ο Κρις είχε ένα γιο που αυτοκτόνησε στα 17 του. Τώρα, μαζί με άλλους γονείς αυτοχείρων εφήβων μηνύουν τις μεγάλες εταιρείες των κοινωνικών δικτύων, ενοχοποιώντας αυτές τις εφαρμογές για την ψυχική μετάπτωση των παιδιών τους. Οι μαρτυρίες τους στο μεγάλο ρεπορτάζ του New Yorker («Has Social Media Fuelled a Teen-Suicide Crisis?», 30/9/2024) είναι σπαρακτικές. Φταίνε για τα δεινά των σημερινών εφήβων τα κινητά; Μήπως η ερμηνεία αυτή παραείναι απλοϊκή; Μήπως υπερδαιμονοποιούμε τη διαβρωτική και εθιστική επήρεια του αλγορίθμου, που ταΐζει ερεθίσματα τον χρήστη μόνο για να τον κρατάει καθηλωμένο; Ισως. Ισως αρκούν για την αντιμετώπιση των εφηβικών διαταραχών τα χαστούκια του δασκάλου και ο χωροφυλακίστικος σωφρονισμός. Ισως οι διαταραχές του 21ου αντιμετωπίζονται με πυγμή 19ου.
