Για τον Ρον Χαμσάιρ δεν γνωρίζουμε πολλά· μόνο ότι τις δεκαετίες του ’50 και του ’60 νοσηλευόταν στο ψυχιατρικό νοσοκομείο Netherne, στο Σάρεϊ της Μεγάλης Βρετανίας. Μπορούμε, όμως, κατά κάποιον τρόπο, να παρακολουθήσουμε την εξέλιξη της ψυχικής του υγείας μέσα από δέκα ζωγραφικά έργα του που έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα.
Στα πρώτα, επάνω σε πολύ μικρά κομμάτια χαρτιού, με μολύβι, έκανε ασπρόμαυρα σκίτσα, κυρίως ανθρώπων, σπιτιών και τρένων. Σταδιακά, άρχισε να βάζει χρώμα. Τα θέματά του, όμως, παρέμεναν ζοφερά: ένα πλοίο που βουλιάζει σε φουρτουνιασμένο πέλαγος, ένας άνδρας που ουρλιάζει, ένα συννεφιασμένο τοπίο. Στα τελευταία δημιουργήματά του το φως έχει μπει για τα καλά στις ζωγραφιές του, πιθανότατα και στην ψυχή του: γαληνεμένες θάλασσες, ένας αγρός γεμάτο στάχυα, ένα σπίτι στο κέντρο ενός λιβαδιού γεμάτου ανθισμένα αγριολούλουδα.
Η θεραπεία ψυχικώς πασχόντων μέσω της τέχνης ήταν κάτι αδιανόητο εκείνα τα χρόνια. Στα άσυλα, οι συνήθεις μέθοδοι ήταν κάτι παραπάνω από απάνθρωπες.
Πίσω από αυτή την εντυπωσιακή αλλαγή βρισκόταν ένας καλλιτέχνης, ο Εντουαρντ Ανταμσον. Η θεραπεία μέσω της τέχνης ήταν κάτι αδιανόητο εκείνα τα χρόνια. Στα άσυλα, οι συνήθεις μέθοδοι ήταν κάτι παραπάνω από απάνθρωπες: σπασμοθεραπεία, ηλεκτροσόκ, πρόκληση κώματος με χορήγηση ινσουλίνης, λοβοτομή. Ομως, στο Netherne, μια ομάδα μεταρρυθμιστών ψυχιάτρων αναζητούσε νέους τρόπους προσέγγισης των ασθενών. Κάπως έτσι, ο Ανταμσον το 1948 έστησε εκεί ένα μικρό εργαστήριο ζωγραφικής και γλυπτικής. Στο βιβλίο του «Η τέχνη θεραπεύει» (κυκλοφόρησε το 1991) περιγράφει με συγκλονιστικό τρόπο όσους περνούσαν το κατώφλι του: νεκροζώντανοι, με χέρια και κεφάλια ξυρισμένα, με μώλωπες σε όλο τους το σώμα, με μάτια μαυρισμένα από τα χτυπήματα. Ο ίδιος τούς αντιμετώπιζε όχι ως ασθενείς αλλά ως καλλιτέχνες και τους πρόσφερε μια μοναδική ευκαιρία να εκφραστούν. Για τον Ρον αναφέρει ότι τους πρώτους έξι μήνες απλώς κοιτούσε το χαρτί που είχε μπροστά του, πριν βρει το θάρρος να πιάσει το μολύβι και να το χρησιμοποιήσει…
Μέχρι το 1981, οπότε συνταξιοδοτήθηκε, εκατοντάδες άνδρες και γυναίκες όλων των ηλικιών με ψυχικές διαταραχές πέρασαν από το θεραπευτικό εργαστήρι του πρωτοπόρου της Art Therapy. Πολλοί βοηθήθηκαν ώστε να βρουν ξανά τον εαυτό τους και να επιστρέψουν στη ζωή. Οσο για τα έργα τους; Ξεπερνούσαν τις 100.000!
Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας η αυριανή κι ένιωσα την ανάγκη να γράψω αυτές τις γραμμές όχι μόνο για τον Εντουαρντ Ανταμσον, που πορεύθηκε με ενσυναίσθηση σ’ ένα δρόμο δύσβατο, αλλά και για όλους τους ανθρώπους που πέρασαν από τα άσυλα της φρίκης των περασμένων αιώνων. Λίγοι κατάφεραν να αναδυθούν και πάλι στο φως· τους περισσότερους τους κατάπιε το σκοτάδι.
