Την Τετάρτη 28 Αυγούστου 2024, στην πλατεία του Αγίου Πέτρου της Ρώμης, ο Πάπας Φραγκίσκος, διακόπτοντας τη σειρά των κατηχητικών λόγων που εκφωνεί κατά την ημέρα αυτή, μίλησε άλλη μια φορά για τους ανθρώπους εκείνους που αναζητούν μια ειρηνική και ασφαλή ζωή πάνω σε αυτή τη γη, δηλαδή για τους μετανάστες. Τι τον οδήγησε σε τούτη τη διακοπή; Την προηγούμενη ημέρα ακριβώς, 27 Αυγούστου, το υπουργείο Εσωτερικών της Ιταλίας ανακοίνωσε με εγκαύχηση ότι η μετανάστευση προς την Ιταλία μειώθηκε σε σχέση με το 2023 κατά 65%. Ξέρουμε τι σημαίνει αυτό και πώς επιτυγχάνεται, γι’ αυτό και ο Πάπας δεν αρκέστηκε να υπερασπιστεί το δικαίωμα κάθε ανθρώπου στη ζωή, αλλά αναφέρθηκε και στο βίαιο διώξιμο των προσφύγων από την πόρτα μας –αυτό που στην ψεύτικη γλώσσα της γραφειοκρατίας καλείται «επαναπροώθηση»–, αποκαλώντας το βαριά αμαρτία: «Αυτό, με πλήρη συνείδηση και ευθύνη, είναι βαριά αμαρτία», ακριβώς αυτά ήταν τα λόγια του.
Δεν έχω καμία απορία για την αντίδραση των αρχόντων όλου του κόσμου, σαν έμαθαν ότι ο Πάπας μίλησε για αμαρτία (θα ήταν κάτι συναφές με τη φοράδα και το αλώνι). Ο Φραγκίσκος όμως, ενάντια στη γενική αντιμεταναστευτική υστερία, είπε αυτό που όφειλε να πει, μνημονεύοντας την εντολή του Θεού προς τους Ισραηλίτες (Εξοδος, 22:20) να μην καταπιέζουν τον ξένο («ου κακώσετε ουδέ μη θλίψετε αυτόν»), γιατί και εκείνοι ήταν κάποτε ξένοι στη γη της Αιγύπτου. Δεν είναι αυτό το μόνο βιβλικό χωρίο υπεράσπισης των ξένων, όπως δεν είναι άλλωστε και η πρώτη φορά που ο Πάπας υπερασπίζεται τους μετανάστες (250 εκατομμύρια είναι σήμερα ο αριθμός τους σε όλο τον κόσμο). Οφείλω ωστόσο να προσθέσω ότι, καθώς στη Βίβλο υπάρχουν τα πάντα, αυτή η φιλόξενη στάση δεν είναι η μόνη που απαντά στην Παλαιά Διαθήκη, αλλού ο ξένος αντιμετωπίζεται ως απειλή για την πίστη του περιούσιου λαού και την τήρηση του Νόμου (βλ. Δευτερονόμιο, 7:1-4). Στην Καινή Διαθήκη, πάντως, δεν υπάρχει τίποτε από όλα αυτά, εκεί δεν υπάρχει Ιουδαίος ή Ελληνας, δεν υπάρχει Γη της Επαγγελίας, όλοι μας είμαστε ξένοι πάνω σε αυτή τη γη, πάροικοι και παρεπίδημοι (1 Πε. 2:11). Οι χριστιανοί «πατρίδας οικούσιν ιδίας, αλλ’ ως πάροικοι» κάθε ξένη γη τη θεωρούν πατρίδα τους και κάθε πατρίδα ξένη γη («πάσα ξένη πατρίς εστιν αυτών, και πάσα πατρίς ξένη»), καταπώς σφυροκοπάει ένα σύντομο αλλά βαρυσήμαντο κείμενο της πρώιμης χριστιανικής γραμματείας (2ος αι.), η «Προς Διόγνητον» επιστολή (V, 5). Αλλωστε η μεγαλύτερη μετανάστευση στην ιστορία της ανθρωπότητας είναι η ίδια η Ενσάρκωση του Χριστού! Μετανάστευσε από τον ουρανό στη γη, από την αιωνιότητα στον χρόνο, από τη θεϊκή μακαριότητα στη λάσπη και στα κάτουρα της Παλαιστίνης, από τον θρόνο της Δόξης στον Σταυρό και στον θάνατο. Οι αλεπούδες είχαν φωλιές και τα πετεινά του ουρανού κατασκηνώσεις, ενώ ο Χριστός δεν είχε πού να γείρει το κεφάλι του. Δεν χρειάζονται πολλά για να εξηγήσουμε ποια πρέπει να είναι η στάση, η μόνη στάση, του χριστιανού, του μαθητή του Χριστού, απέναντι στον μετανάστη.
Αν προσέξουμε τους μετανάστες και τους πρόσφυγες, αν δεν αδιαφορήσουμε για τα βάσανά τους, θα τη βρούμε την κοινή λύση για το κοινό καλό, όχι μόνο για το δικό τους καλό αλλά για το καλό όλων μας.
Δεν θα ήθελα πάντως να μη συζητήσω τον αντίλογο σε αυτή τη χριστιανική στάση, όπως την εκφράζει σήμερα με παρρησία ο Πάπας Φραγκίσκος. Τα λέει όλα αυτά, αντιτείνουν, επειδή δεν είναι υποχρεωμένος να τα εφαρμόσει, ωραία λόγια που αδιαφορούν για τις συγκεκριμένες δυνατότητες των κρατών και των κοινωνιών υποδοχής. Γι’ αυτό και δεν πείθει κανέναν, ούτε καν τους ίδιους τους χριστιανούς. Η συζήτηση αυτή έχει και γενικότερο ενδιαφέρον: τι νόημα έχει μια πολιτική και κοινωνική πρόταση, όταν δεν μπορεί να ασκήσει κοινωνική επίδραση, γιατί θεωρείται ανεφάρμοστη;
Ας είμαστε πάντως δίκαιοι: λέτε να πιστεύει ο Φραγκίσκος ότι μπορεί μια οποιαδήποτε χώρα να υποδεχτεί μόνη της όλους τους μετανάστες του κόσμου; Μα δεν είναι αφελής. Στην εγκύκλιο Fratelli tutti (2020) έκανε λόγο για πολιτική αγάπη, μια αγάπη που δεν εξαντλείται στις διαπροσωπικές σχέσεις, αλλά εμπνέει συλλογικές ενέργειες και θεσμούς. Ο Σαμαρείτης δεν τα έκανε όλα μόνος του, εμπιστεύτηκε τον λαβωμένο στο πανδοχείο, στον θεσμό, και έδωσε χρήματα στον πανδοχέα για τη φροντίδα που του ανέθεσε. Ενα ήταν αυτό που δεν έκανε: δεν προσπέρασε, δεν αδιαφόρησε, αλλά στάθηκε και είδε, πρόσεξε τον πληγωμένο. Αν προσέξουμε τους μετανάστες και τους πρόσφυγες, αν δεν αδιαφορήσουμε για τα βάσανά τους, θα τη βρούμε την κοινή λύση για το κοινό καλό, δηλαδή όχι μόνο για το δικό τους καλό, αλλά για το καλό όλων μας.
Δεν είναι δουλειά του Φραγκίσκου να υποδείξει στις κυβερνήσεις τα μέτρα που πρέπει να λάβει η καθεμιά και όλες μαζί για την υποδοχή των μεταναστών. Είναι δική τους ευθύνη και ευθύνη όλων των πολιτών να τα σκεφτούν και να εφαρμόσουν. Βλέπω τα ειρωνικά χαμόγελα των ρεαλιστών. Αν λοιπόν η στάση της υποδοχής είναι ανεδαφική, πιστεύουν τάχα οι σοφές κεφαλές του ρεαλισμού ότι τα όποια μέσα χρησιμοποιούν σήμερα θα μπορούν αύριο να αναχαιτίσουν τα δεκάδες εκατομμύρια Αφρικανών που θα δοκιμάσουν να έρθουν στην Ευρώπη; Μόνο η Νιγηρία, η οποία έχει σήμερα 220 εκατομμύρια κατοίκους, σε λίγα χρόνια θα έχει, υπολογίζουν, 500 εκατομμύρια. Αν δεν φροντίσουμε εμείς οι χορτάτοι να έχουν οι άνθρωποι αυτοί ψωμί και φάρμακα εκεί, στον τόπο όπου ζουν –αυτό αποτελεί θεμελιώδη συνιστώσα κάθε σοβαρής μεταναστευτικής πολιτικής– τι νομίζουν οι σοφοί ρεαλιστές πως θα κάνουν όλοι αυτοί οι άνθρωποι, όταν θα πεθαίνουν από την πείνα;
