Τα ήρεμα νερά φέρνουν φουρτούνες. Η λιακάδα κυοφορεί τον κατακλυσμό. Η πείνα προοιωνίζεται μια δυσπεψία.
Η παραδοξολογία –σε ύφος μαύρης προφητείας από τη σκήτη– εκλαμβάνεται ως αντίλογος στην εξωτερική πολιτική. Το να ισχυρίζεται δηλαδή κανείς ότι η πιο μακρά περίοδος ηρεμίας στις ελληνοτουρκικές σχέσεις –κατά την οποία τουλάχιστον έχει αποφευχθεί ο κίνδυνος και το κόστος των καθημερινών αερομαχιών πάνω από το Αιγαίο– είναι δυσοίωνη, αντιμετωπίζεται στα σοβαρά σαν «άλλο δόγμα» για την τύχη της χώρας. Γιατί η ηρεμία –η σκέτη ακινησία– θεωρείται ανησυχητική; Πώς θα έπρεπε να είναι τα νερά για να εξυπηρετείται το εθνικό συμφέρον; Γεμάτα πανάκριβα πλοία και υποβρύχια; Γεμάτα πτώματα;
Το μόνο επίτευγμα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις είναι ότι δεν χρειάζεται να βγαίνει κάθε τόσο έξω ο στόλος. Το πιο πιθανό είναι ότι άλλη θεαματική πρόοδο δεν θα δούμε. Ο,τι κι αν επιθυμεί η Αθήνα –όποια διευθέτηση κι αν μπορούσε να ετοιμάσει, με τους κοσμοκαλόγερους να της απευθύνουν κατάρες από τον εξώστη–, η ερντογανική Τουρκία δεν μοιάζει ικανή να επιστρέψει από τον 19ο αιώνα. Δεν μοιάζει έτοιμη να εγκαταλείψει τους ιδεασμούς για γκρίζα νησιά και γαλάζιες πατρίδες που καθιστούν κάθε διάλογο με την Ελλάδα αδύνατο. Γι’ αυτό και ο θόρυβος που παράγεται, χωρίς καν να έχει διαφανεί η δυνατότητα ουσιαστικής διαπραγμάτευσης, είναι μάλλον ξεκούδουνος. Χωρίς αντικείμενο.
Κι όμως, αυτά τα σαλπίσματα στο κενό παράγουν ασύμμετρο αντίλαλο. Η απλή έκφραση καλών προθέσεων από την πλευρά του υπουργού Εξωτερικών έχει ήδη τροφοδοτήσει πρωτοσέλιδα για «προδοσίες». Η δαιμονολογία έχει ήδη γίνει μαγιά για περιθωριακές πολιτικές ωσμώσεις. Τι πραγματικά έχει συμβεί για να προκαλέσει τόση φοβία;
Τίποτε. Το πολιτικό οξυγόνο ενός κλάδου του πολιτικού μας συστήματος ήταν πάντα η ίδια η φοβία. Χωρίς εχθρούς –εξωτερικούς και εσωτερικούς– δεν θα είχαν τίποτε να πουν. Δεν θα είχαν οι ίδιοι ρόλο έξω από αυτή τη σκιαμαχία. Γι’ αυτό και η μόνη πρότασή τους για την εξωτερική πολιτική είναι η παύση της. Να μη μιλάμε με κανέναν αν δεν είμαστε βέβαιοι ότι έχει αποδεχθεί τα «δίκαιά» μας – αν δεν έχει ήδη συνθηκολογήσει, προτού διαπραγματευτεί. Και μέχρι τότε να αφήνουμε τα «δίκαια» να αναπαύονται, αγέρωχα και μαρμαρωμένα, στη σφαίρα της μεταφυσικής, απειλώντας μόνο ότι κάποτε θα επιχειρήσουμε να τα ασκήσουμε και στα εγκόσμια.
Στην πραγματικότητα, κανένας δεν υποτιμά την Ελλάδα τόσο όσο εκείνοι που πολιτεύονται διαρκώς επικαλούμενοι την υπαρξιακή της ανασφάλεια. Η δική τους Ελλάδα είναι ασθενής και εύπιστη. Δεν πρέπει να καθίσει στο τραπέζι γιατί θα την εξαπατήσουν οι απέναντι και θα την προδώσουν οι σύμμαχοι. Δεν πρέπει να προσπαθήσει να δημιουργήσει ένα περιβάλλον όπου θα μπορεί να ασκήσει πραγματικά τα δικαιώματά της –να εκμεταλλευτεί τα νερά της και τους βυθούς της– γιατί θα τη μαδήσουν.
Στην πραγματικότητα, αυτός ο εσχατολογικός λυρισμός ήταν και είναι το ένδυμα της εθνικής μειονεξίας. Ενας μικροελλαδισμός με χλαμύδα.
Κάραβελ
Διέσχισε την κατάμεστη αίθουσα του Κάραβελ και στάθηκε ενώπιόν του. Του έδωσε ένα σημείωμα που έλεγε ότι ήθελε να πάρει τον λόγο – να μη μιλήσει μόνο εκείνος. Ηταν σαν να του έδινε το πιστοποιητικό της πολιτικής τελευτής του. Αλλά για να διανύσει η Βάσω Παπανδρέου αυτή την απόσταση το 1995 –από τις πίσω θέσεις της Κεντρικής Επιτροπής μέχρι τον θρόνο του Ανδρέα– χρειάστηκε πάνω από είκοσι χρόνια. Για να υψώσει το ανάστημά της στον αρχηγό, χρειάστηκε εκείνη και το κόμμα της να περάσουν μια ζωή στη σκιά του, σε ένα περιβάλλον όπου η πίστη σε εκείνον είχε χαρακτηριστικά μεσσιανικά – μια αίρεση που συσπειρώνεται λατρευτικά γύρω από τον χαρισματικό ηγέτη. Η έξοδος του κόμματος από τη φάση της λατρείας του «μάγου» στη νεωτερική κομματική λειτουργία δεν έγινε στιγμιαία από τη Βάσω. Η Βάσω όμως ξεχώρισε, όχι μόνο για τη θεατρικότητα που έδωσε στη μετάβαση, αλλά και γιατί ήταν η μόνη γυναίκα. Βλέποντας κανείς τριάντα χρόνια μετά τη σκηνή στο Κάραβελ, δεν βλέπει μόνο μια εσωκομματική διαμάχη. Βλέπει ένα διάβημα για την αποκαθήλωση του πατριάρχη.
