Τις τελευταίες εβδομάδες η «Καθημερινή» μάς δίνει κάθε Κυριακή έναν μικρό τόμο αφιερωμένο στην εποχή ενός από τους βασιλείς της Ελλάδος. Ιδέα εξαιρετική, που αποκαλύπτει συγχρόνως και το πόσο πολλή και πολύπλευρη δουλειά απομένει να κάνουμε σ’ αυτό το θέμα. Μας λείπουν ακόμη πολλές μελέτες και μεταξύ τους σημαντικότατες οι καλές βιογραφίες. Μπορεί κανείς να καταλάβει τι συνέβη αν δεν πλησιάσει κάπως τους πρωταγωνιστάς των γεγονότων ως ανθρώπους; Τον χαρακτήρα τους, τον τρόπο σκέπτεσθαι, τις κλίσεις και τα πιστεύω τους – άρα και πώς οδηγήθηκαν στις πράξεις των; Πολλά στοιχεία έχουν ήδη χαθεί και πάρα πολλές πηγές είναι ακόμη ανεξερεύνητες. Οσον αφορά τον βασιλιά Κωνσταντίνο Α΄ (1868-1923), χρήσιμες πληροφορίες μας δίνει το «Dusty Measure», βιβλίο που πρόσφατα έπεσε στα χέρια μου. Συγγραφέας του ο σερ Τόμας Μοντγκόμερι Κανινγκέιμ, διακεκριμένος Αγγλος αξιωματικός σταλμένος στην Αθήνα το 1915 ως στρατιωτικός σύμβουλος, με την εντολή «να βοηθήσει τον πρέσβη να βγάλει την Ελλάδα στον πόλεμο στο πλευρό των Συμμάχων». Η αποστολή του απέτυχε, αλλά γιατί απέτυχε: αυτό είναι το απροσδόκητο που αποκαλύπτει ο Αγγλος συγγραφέας.
Διάσπαρτα σ’ αυτό το βιβλίο βρίσκουμε μικρά πορτρέτα – του «Γιαννάκη» Μεταξά, του Δούσμανη, του Βενιζέλου και φυσικά του βασιλιά, που μας τον περιγράφει πάλι και πάλι, από διάφορες πλευρές.
«Δεν τον παρέσυραν συναισθηματικοί ενθουσιασμοί. (…) Ηταν επί πλέον εκπαιδευμένος στρατιωτικός και σκεφτόταν με όρους στρατηγικής και τακτικής και των αποτελεσμάτων που φέρουν οι επιτυχείς ή ανεπιτυχείς κινήσεις στον πόλεμο. (…) Τον τζόγο τον φοβόταν όταν επρόκειτο για ζητήματα πολέμου και –δικαίως ή αδίκως– θεωρούσε καθήκον του να προλαβαίνει κάθε απόπειρα τέτοιου είδους τζόγου από πολιτικούς, που δεν καταλάβαιναν τη χρήση των στρατιωτικών εργαλείων. (…) Πίστευε πως στον πόλεμο τη βαρύνουσα γνώμη πρέπει να την έχουν οι στρατιωτικοί. (…)».
Πώς ανέπτυσσε στον συνομιλητή του τη σκέψη του:
«Πουθενά και ποτέ δεν έχω συναντήσει άνθρωπο ικανό να εκφράσει τις ιδέες του πιο απερίφραστα, δίχως καθόλου επιρρήματα, με λιγοστά επίθετα –με μοναχά τα ουσιώδη–, αλλά σαφέστατα. Δεδομένου ότι τα αγγλικά δεν ήταν η μητρική του γλώσσα, αυτό ήταν ένα αξιοσημείωτο επίτευγμα. Συγχρόνως ίσως να ήταν και δίκοπο μαχαίρι, όταν είχε απέναντί του άτομα που προτιμούν τους ευφημισμούς (…) Το χιούμορ του ήταν αστραφτερό λεπίδι· και πάντοτε έβλεπε τη θερμή και ηλιόλουστη πλευρά των πραγμάτων (…) αλλά πρώτα απ’ όλα ήταν στρατιώτης – από ένστικτο και από την εκπαίδευσή του. (…) Από τη στιγμή που θα κατέληγε στο τι ήταν το ουσιώδες σε μία κατάσταση, έβλεπε πια αυτό μόνο, και αυτό ακολουθούσε, αδιαφορώντας για το κόστος. Η σταθερότητά του ή το πείσμα του –όπως είχε την ευκαιρία να διαπιστώσει η Αντάντ– ήταν παροιμιώδη».
Πώς κυβερνούσε;
«…Δεν επηρεάζω εγώ», μου είπε, «τις πράξεις της κυβερνήσεώς μου παρά μόνον όταν προτείνεται κάτι που αφορά σε πόλεμο ή ειρήνη. Τότε, σύμφωνα με τους όρους του Συντάγματος της Ελλάδος, επεμβαίνω για να κρίνω εάν το σχέδιο πολέμου είναι υπερβολικά ριψοκίνδυνο. Βοηθούς στην απόφασή μου έχω τους στρατιωτικούς μου συμβούλους. Ο λόγος που έχουμε αυτό το σύστημα είναι προφανής. Φυσικά, αρμόζει περισσότερο σε μια μικρή χώρα παρά σε μια μεγάλη, γιατί εάν μια μικρή χώρα χάσει τον στρατό της, χάνει το μοναδικό της όπλο…».
Και ένα από τα πολλά στιγμιότυπα που βρίσκουμε σ’ αυτό το χρήσιμο και διασκεδαστικό βιβλίο. Νωρίτερα ο Κανινγκέιμ μάς έχει πει ότι το επιτελείο, κατ’ εντολήν του βασιλιά, του περνούσε ανελλιπώς κάθε πληροφορία που θα μπορούσε να έχει ενδιαφέρον για τους Αγγλους:
«Το χιούμορ του ήταν αστραφτερό λεπίδι· και πάντοτε έβλεπε τη θερμή και ηλιόλουστη πλευρά των πραγμάτων (…), αλλά πρώτα απ’ όλα ήταν στρατιώτης».
«(…) παίζαμε μπριτζ στο σπίτι του πρίγκηπος Νικολάου. Μοίραζα εγώ. Είχα αριστερά μου τον βασιλιά Κωνσταντίνο, που διάβαζε μια πολυσέλιδη δακτυλογραφημένη αναφορά. (Και θύμωνε όλο και περισσότερο.)
«Τι γυρεύει τώρα ο Κάμπτον Μακένζι με τις καμπαρετζούδες;», ρώτησε ξαφνικά.
«Δεν ξέρω, Μεγαλειότατε», είπα εγώ. «(…) Κατά το δικό μας σύστημα οι στρατιωτικοί ακόλουθοι δεν υποχρεούνται να έχουν επαφές με άτομα που κάνουν τέτοιου είδους εργασία».*
«Εδώ», είπε ο βασιλιάς, «η αστυνομία μού αναφέρει πως έχει κινητοποιήσει τα κορίτσια των καμπαρέ. Οπότε στο εξής θα λαβαίνετε όλες τις πληροφορίες σας από αυτές. Μάλιστα!», και έβαλε τα γέλια. «Τώρα προκόψατε!».
Φαίνεται πως ο θυμός του Κωνσταντίνου έπεφτε αμέσως. Το γέλιο του επανέρχεται στο βιβλίο του Εγγλέζου και ακόμη συχνότερα –ως επωδός πλέον– στο ανέκδοτο «ημερολόγιο» του Γεωργίου Μελά, που υπηρέτησε το 1915 ως γραμματέας του. Ισως αυτό εννοεί ο Κανινγκέιμ λέγοντας πως «ο Κωνσταντίνος έβλεπε πάντα την ηλιόλουστη πλευρά των πραγμάτων».
* Εννοεί προπαγάνδα και κατασκοπεία. Ο Κόμπτον Μακένζι, μάς έχει αφήσει δύο βιβλία όπου περιγράφει τη δράση του «ως κατασκόπου» στην Αθήνα μεταξύ 1915 και 1917. Είναι και τα δύο διασκεδαστικότατα τεκμήρια της μυθοπλαστικής ικανότητος του συγγραφέως των.
*Η κ. Αθηνά Κακούρη είναι συγγραφέας.
