Δεν είναι πολλοί. Είναι ελάχιστοι. Σταγόνα στον ωκεανό των εντίμων. Οταν όμως αυτή, μια μικρή νάρκη βυθού, εκραγεί, προκαλεί γενική τρικυμία. Στους 68.500 γιατρούς, είναι 100 εκείνοι που συνταγογραφούσαν έως και 422 διαφορετικά φάρμακα ανά ασθενή – ανάμεσά τους και η γιατρός στη Μυτιλήνη που σε ένα οκτάμηνο έγραψε 705 διαφορετικά σκευάσματα, 1.818 κουτιά, στον άνδρα της, στις δύο κόρες της και στην ίδια. Αλλοι 296 γιατροί ελέγχονται για μικρότερης έκτασης παράνομες συνταγογραφήσεις. Επειτα είναι το κύκλωμα των 16 που εξέδωσε 90.186 ψεύτικες συνταγές σε 3.516 ΑΜΚΑ ανυποψίαστων αλλοδαπών και ανασφάλιστων. Τις εκτελούσαν σε «συνεργαζόμενα» φαρμακεία, αποζημιώνονταν από τον ΕΟΠΥΥ και διέθεταν τα φάρμακα εντός κι εκτός χώρας. Είναι το κύκλωμα των τριών (ένας γιατρός, δύο φαρμακοποιοί) που έγραφε ευρέως φάρμακα υψηλού κόστους και τα εξήγε μέσω φαρμακαποθήκης. Οι 26 που εξέδιδαν και εκτελούσαν εικονικές συνταγές για φάρμακα και ιατροτεχνολογικά προϊόντα που διέθεταν μέσω εταιρικού δικτύου. Οι 20 που παρανομούσαν με αντιδιαβητικά φάρμακα και οι 15 με βιταμίνες κ.ο.κ. Δεν είναι όντως πολλοί. Ούτε οι φαρμακοποιοί που βρέθηκαν να παρανομούν είναι αναρίθμητοι – μερικές δεκάδες σε σύνολο 11.500. Ομως, όλοι μαζί εκτιμάται πως ζημίωσαν το Δημόσιο με 50 εκατ. ευρώ σε ένα χρόνο.
Γιατί το έκαναν; Διότι πίστευαν ότι μπορούσαν, μέσα από τα «κενά» του συστήματος. Τους χαλαρούς ή ανύπαρκτους κόφτες στη συνταγογράφηση και την απουσία πλαφόν στον αριθμό των εκδιδόμενων συνταγών, το ελεύθερο της αγοράς σκευασμάτων (πλην αντιβιοτικών και ναρκωτικών) από τα φαρμακεία, τα μικρά ποσοστά ένταξης των ηλικιωμένων στο σύστημα άυλης συνταγογράφησης, άρα και της δυνατότητας να γνωρίζουν πότε γίνεται χρήση του ΑΜΚΑ τους… Αλλά, πιθανόν, και διότι πίστευαν αθέμιτα στην ανωτερότητα του δαιμονίου τους. Πλέον, προδίδονται από το ηλεκτρονικό ίχνος των πράξεών τους. Σήμερα, τα συστήματα business intelligent και antifraud της ΗΔΙΚΑ και του ΕΟΠΥΥ αναγνωρίζουν αυτόματα τα μοτίβα παραβατικής συμπεριφοράς.
Μπορούν, όμως, η ψηφιοποίηση και η έστω και τεχνητή «εξυπνοποίηση» της κρατικής μηχανής, να αλλάξουν αυτόματα και παγιωμένες νοοτροπίες; Οσο ακόμη πιστεύεται ότι εύκολα το θεριό αρμέγεται και κουρεύεται, ημι-νόμιμα ή παράνομα, και όσο παρεμβάλλεται άνθρωπος, θα εφευρίσκονται νέοι οδοί απάτης. Είναι βαθιά ριζωμένη η αντίληψη πως η κρατική μηχανή είναι αργοκίνητη, ναυαγισμένη στον γραφειοκρατικό αναχρονισμό, αλλεργική στις διαδικασίες ελέγχων, διεφθαρμένη και τυφλή. Οτι, στις ρουτίνες των παρεκκλίσεων, παραμένουν άθραυστοι οι κώδικες της σιωπής, ισχυρά τα δεσμά των συμψηφισμών και της συντεχνιακής αλληλεγγύης.
Θα χρειαστεί χρόνος πολύς μέχρι τα νέα συστήματα και οι νέες πραγματικότητες να αποκαταστήσουν σταδιακά τη χαμένη αξιοπιστία των θεσμών, να δυναμώσουν την –σήμερα μικρή– εμπιστοσύνη του κοινού στους μηχανισμούς της εκτελεστικής εξουσίας.
Και οι άνεμοι δεν είναι ούριοι. Ζούμε ημέρες θολών οριζόντων. Μέσα στη δίνη των ραγδαίων τεχνολογικών και κοινωνικών αλλαγών, των παρωπιδικών θεάσεων της πραγματικότητας και των αρνήσεών της, μεγαλώνει η σύγχυση σχετικά με το τι είναι επιτρεπτό και τι ανεπίτρεπτο. Επιπλέον, η νομιμότητα δεν προσφέρει τις αναμενόμενες ικανοποιήσεις. Ατιμωρησίες, αντινομίες, ετεροβαρείς προσεγγίσεις. Και σε ορισμένους καλλιεργείται μια αίσθηση ελευθερίας στη διάπραξη πράξεων αυθαίρετων. Ή και μεγάλων παρανομιών, που κάποτε αποκαλύπτονται. Στη συνέχεια, μέσα από τους μεγεθυντικούς φακούς της υπερπληροφόρησης, παραπληροφόρησης και των ακραίων θαλάμων αντήχησης των κοινωνικών δικτύων, διαμορφώνεται η πεποίθηση ότι οι περισσότεροι είμαστε ηθικά χρεοκοπημένοι, υστερόβουλοι μανιακοί με τη μεγιστοποίηση των έχω μας. Οτι παρακινούμαστε περισσότερο από τη δυνατότητα οφέλους παρά από μια εσωτερική ηθική πυξίδα, ότι σπάνια υιοθετούμε καλές πρακτικές για λόγους άλλους από την κοινωνική τους αποδοτικότητα. Μηδενιστικό και απαισιόδοξο.
Το φαινόμενο δεν έχει εθνική σφραγίδα. Παντού είναι λίγο έως πολύ εδραιωμένη η βεβαιότητα περί ποδοπατημένων αξιών, επικράτησης του ατομικισμού, του αμοραλισμού, του κυνισμού. Οπως σε όλες τις εποχές μετάβασης, ρευστότητας, αστασίας.
Πάντως, καλοί θέλουν να είναι, κατά βάσιν, οι άνθρωποι. Δίκαιοι και ηθικοί. Να αφουγκράζονται ανάγκες και να μοιράζονται ιδεώδη, να κοιτούν μακρύτερα από την αυλή τους. Το ερώτημα είναι, πού αναφύονται αυτά τα θέλω. Σε ένα σύμπαν πλατύ, ευνοϊκό ή σε ένα έδαφος φτωχό, χωρίς συντεταγμένες, σαθρό;
