Ο Γιώργος Ιατρού πηγαίνει συχνά στην παραλία της Κερατέας, όπου κοντά εκεί συνέβη το ναυάγιο του «Oria» με τους τέσσερις χιλιάδες και πλέον νεκρούς Ιταλούς αιχμαλώτους των Γερμανών το 1944. Το περιγράφει στο «Υπερβαίνοντας τα όρια. Με αφορμή το μεγαλύτερο ναυάγιο της Μεσογείου» (εκδόσεις ΑΩ). «Η θάλασσα της ιστορίας, η μεγάλη οριακή, άλλοτε είναι γαλήνια και εκπέμπει θαλπωρή, άλλοτε αφρίζει τρικυμισμένη προκαλώντας δέος και περισυλλογή».
Παραμονές της επετείου της ιταλικής εισβολής στην Ελλάδα, μνημονεύουμε νεκρούς Ιταλούς στρατιώτες – αλλά από την ιστορική περίοδο που ήταν πλέον «δικοί μας». Σημαίνει κάτι αυτό; Για τον νεκρό; Για τον ίδιο τον θάνατο; Στέκουν αυτοί οι διαχωρισμοί; Εν καιρώ πολέμου, ενδεχομένως. Αναγκαστικά γίνεσαι κτήνος ακόμα κι αν δεν χρειαστεί ποτέ να σκοτώσεις εσύ ο ίδιος.
Ενας παλαιός καλός συνάδελφος στην «Κ» μου έλεγε πριν από πολλά χρόνια πώς τον πατέρα του είχε στοιχειώσει μια σκηνή στο Καλπάκι το 1940-41: ένας Κρητικός λοχίας τραβάει το ατομικό του πιστόλι και πυροβολεί στον κρόταφο έναν ευγενέστατο Ιταλό αιχμάλωτο. Δεν το ξέχασε το σκηνικό ο πατέρας που το έζησε· δεν το ξέχασε ο γιος που το άκουσε απ’ τον πατέρα – και δεν το ξέχασε ένας άγνωστος, κατά πολύ νεότερος από τους δύο, που το άκουσε απ’ τον γιο. Κι ένας ανώνυμος Ιταλός διασώζεται στη μνήμη.
Στο βιβλίο του, ο Γ. Ιατρού παραθέτει μια ενδιαφέρουσα ανάμνηση του Γιώργου Θεοτοκά από τις 10 Σεπτεμβρίου του 1944: «Στην οδό Ιπποκράτους ένας Ιταλός αξιωματικός περιμένει το τραμ. Δυο Γερμανοί τον πλησιάζουν και του ζητούν να παραδώσει το περίστροφό του. Ο Ιταλός αρνείται, βγάζει το περίστροφο και τους απειλεί. Οι Γερμανοί τραβιούνται. Στο μεταξύ μαζεύτηκε κόσμος που δείχνει στον Ιταλό πολλή συμπάθεια. Ερχεται το τραμ, ο Ιταλός ανεβαίνει. Τότε το πλήθος τον χειροκροτεί και, ενώ φεύγει το τραμ, αυτός χαιρετά στρατιωτικά».
Μέσα σε δυο-τρία χρόνια, ο εισβολέας είχε γίνει φίλος· όχι απλώς σύμμαχος αλλά συνάνθρωπος. Στο δικό μου το μυαλό, δεν επιτέθηκε ποτέ η Ιταλία στην Ελλάδα – ο Μουσολίνι επιτέθηκε. Το καθεστώς, η φιλοσοφία της αποθέωσης του πολέμου. Αφελές ίσως αλλά αντέχει μέσα μου, οφείλω να εξομολογηθώ.
Ισως μια μέρα επισκεφθώ το μνημείο των πνιγμένων Ιταλών του «Oria» στη θάλασσα της Κερατέας. Για φινάλε, ανατρέχω ξανά στον Γ. Ιατρού: «Κάθε φορά, μα κάθε φορά νιώθω πέρα στον ορίζοντα να ανοίγει ένα ηχείο από τον ουρανό και ακούγεται το τραγούδι “Η πιο όμορφη θάλασσα” σε στίχους του Ναζίμ Χικμέτ».
Είναι, βέβαια, το τραγούδι των τίτλων στο ντοκιμαντέρ «memORIA» του Γ. Ιατρού, ο οποίος παραθέτει το ποίημα σε μετάφραση του Γιάννη Ρίτσου: «Η πιο όμορφη θάλασσα/ είναι αυτή που δεν έχουμε ακόμα ταξιδέψει/ Τα πιο όμορφα παιδιά/ δεν έχουν μεγαλώσει ακόμα/ Τις πιο όμορφες μέρες/ δεν τις έχουμε ζήσει ακόμα// Κι αυτό που θέλω να σου πω,/ το πιο όμορφο απ’ όλα,/ δε σ’ το έχω πει ακόμα».
