Στο Καζάν της Ρωσίας, ο πρόεδρος Πούτιν κατάφερε να συγκεντρώσει 36 εκπροσώπους κρατών, σε μία προσπάθεια να καταδείξει ότι η απόπειρα διεθνούς απομόνωσής του από τη Δύση έχει αποτύχει. Πόσο όμως σημαντικός είναι ο σχηματισμός των BRICS+ για το διεθνές γίγνεσθαι; Και πόσο πιθανή είναι η ανατροπή της υφιστάμενης τάξης πραγμάτων από τις χώρες των BRICS+, οι οποίες μάλιστα ξεκίνησαν από πέντε και διευρύνονται, απαριθμώντας πλέον εννέα μέλη και με αρκετά κράτη παρατηρητές ή/και στον προθάλαμο της εισόδου;
Κατά πρώτον, πρόκειται για ένα μπλοκ χωρών των οποίων τα συμφέροντα σε αρκετές περιπτώσεις είναι ετερόκλητα έως και ανταγωνιστικά, κάτι ωστόσο που συμβαίνει σε υπερεθνικούς οργανισμούς, όπως η Ευρωπαϊκή Ενωση και το ΝΑΤΟ. Στην περίπτωση των BRICS+ δεν υπάρχουν κοινές αξίες, εντούτοις, προκύπτει κοινή διάθεση να τροποποιηθούν βασικές λειτουργίες του διεθνούς συστήματος και να συμπληρωθούν οι παρόντες μηχανισμοί, κυρίως στο σκέλος του εμπορίου και της οικονομίας, αλλά μελλοντικά και των νέων τεχνολογιών και τεχνητής νοημοσύνης με αντίστοιχους που δεν θα ελέγχονται από τη Δύση. Το όραμα για τη δημιουργία κοινού νομίσματος έναντι του δολαρίου για την ώρα είναι εκτός πραγματικότητας, αλλά γίνονται προσπάθειες αποδυνάμωσης του αμερικανικού νομίσματος, μεταξύ άλλων, για να μετριαστεί ο αντίκτυπος των αμερικανικών κυρώσεων.
Από την άλλη, η κατάσταση δεν είναι ρόδινη ούτε καν μεταξύ των ιδρυτικών μελών, αν και η Ινδία με την Κίνα συμφώνησαν για τις περιπολίες κατά μήκος των διαφιλονικούμενων συνόρων τους (οι δύο ηγέτες συναντήθηκαν στο Καζάν έπειτα από πέντε χρόνια). Προ ολίγων μηνών η Βραζιλία δεν δίστασε να επιβάλει δασμούς στην κινεζική χαλυβουργία προκειμένου να προστατεύσει την εγχώρια βιομηχανία. Η απουσία καταστατικού που θα δεσμεύει τους συμμετέχοντες σε στοιχειώδεις αρχές αλλά και στον τρόπο λειτουργίας αποτελεί αδυναμία, οδηγώντας την Ινδία να ξεκαθαρίσει ότι η απόφαση ένταξης νέων μελών θα πρέπει να είναι ομόφωνη, κλείνοντας εμμέσως την πόρτα σε Πακιστάν και Τουρκία. Ενας επιπρόσθετος κίνδυνος είναι στην προσπάθεια ο εν λόγω σχηματισμός να καταστεί ισχυρότερος να γίνει πιο αντισυστημικός, δεχόμενος στους κόλπους του κράτη που βρίσκονται στο διεθνές περιθώριο, με μοναδικό γνώμονα την αντιδυτική τους ατζέντα. Ασφαλώς, το αίτημα για αναλογικότερη αντιπροσώπευση του περιώνυμου «Παγκόσμιου Νότου» στα κέντρα λήψης αποφάσεων αλλά και προσαρμογής των διεθνών οργάνων στους παρόντες συσχετισμούς ισχύος (και όχι σε αυτούς του 1945) βρίσκει ευήκοα ώτα στα περισσότερα κράτη του πλανήτη. Υπάρχει εξάλλου μετατόπιση της οικονομικής ισχύος και εύλογα αυτής ακολουθεί η ανάγκη για πολιτική επιρροή. Οσο δε ο ΟΗΕ μοιάζει ανίκανος να διασφαλίσει τη σταθερότητα, την ασφάλεια και την ευημερία, τόσο περισσότερο το εγχείρημα των BRICS+ θα φαντάζει ως πρόπλασμα μιας νέας παγκόσμιας αρχιτεκτονικής, στην οποία η πλειονότητα των κρατών προσβλέπει, αν δεν τη θεωρεί συνθήκη sine qua non. Και όλα αυτά σε μία χρονική στιγμή, με δύο σοβαρές συγκρούσεις να μαίνονται σε Ουκρανία και Μέση Ανατολή, τη Δύση να εμφανίζει σημάδια εσωτερικής παρακμής (βλ. ΗΠΑ) και αντιδραστικότητας απέναντι στη δική της καθεστηκυία τάξη και τον πλανήτη σε φάση αταξίας.
Οι BRICS+ αποτελούν μία πλατφόρμα διαλόγου (χαρακτηριστικά διαφημίζεται η πρώτη συνάντηση των ηγετών ΗΑΕ και Ιράν μετά το 2007) και αποσκοπούν προσώρας στην ανάπτυξη μηχανισμών παράλληλων στους τωρινούς και κυρίως ανθεκτικούς στις παντός είδους πιέσεις της Δύσης. Κατά πόσον θα ορίσουν τη μελλοντική τάξη πραγμάτων, δεν εξαρτάται αποκλειστικά από αυτούς. Προς το παρόν επενδύουν στη δυσαρέσκεια πολλών για τους αμερικανικούς χειρισμούς σε διάφορα ζητήματα και στην ανεπαρκή παγκόσμια διακυβέρνηση, με το αφήγημα ότι η ευθυγράμμιση με τη Δύση δεν είναι μονόδρομος και πως ο περιορισμός της επιρροής της θα δημιουργήσει ένα δικαιότερο κόσμο, που θα ικανοποιεί τα συμφέροντα περισσότερων κρατών. Χωρίς αξιακό υπόβαθρο, η Κίνα και η Ρωσία επιζητούν ένα εναλλακτικό κανονιστικό πλαίσιο που θα διέπει τις απορρυθμισμένες διακρατικές σχέσεις, αποποιούμενες πάντως τις δικές τους ευθύνες. Στερούνται, ωστόσο, συγκροτημένου και ολοκληρωμένου σχεδίου και προφανώς το ισχυρό κατά τα άλλα αίτημα για ριζική αναδιάρθρωση του τωρινού μοντέλου/πλαισίου δεν είναι αρκετό για να ορίσει τις μελλοντικές τύχες του πλανήτη όταν δεν του προσδίδεται περιεχόμενο.
O κ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων (IGA) και καθηγητής του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος.
