Τα σημάδια είναι ανησυχητικά. Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, το μοντέλο πρόβλεψης του περιοδικού Economist, που επεξεργάζεται πολλές διαθέσιμες δημοσκοπήσεις, βγάζει τις πιθανότητες του Ντόναλντ Τραμπ να επανεκλεγεί Πρόεδρος των ΗΠΑ την ερχόμενη Τρίτη ακριβώς ίδιες με τις πιθανότητες να εκλεγεί η Αντιπρόεδρος Κάμαλα Χάρις. Διάφορα επιμέρους στοιχεία προκαλούν, επίσης, ανησυχία και έκπληξη. Περισσότεροι μαύροι ψηφοφόροι από ό,τι στις προηγούμενες αναμετρήσεις δηλώνουν ότι θα ψηφίσουν Τραμπ. Περισσότεροι λατίνοι, επίσης. Συμβάντα, γεγονότα και ειδήσεις όπως πάντα δεν έχουν καμία επίπτωση στις δημοσκοπήσεις. Ο Τραμπ παραληρεί ακατάληπτα σε οθόνες, διοργανώνει νεοναζιστικής χροιάς συγκεντρώσεις, ταλαντεύεται σα μεθυσμένος προσπαθώντας να πετύχει την πόρτα ενός σκουπιδιάρικου, φωτογραφίζεται σαν υπερμεγέθες ούμπα λούμπα με πορτοκαλί μακιγιάζ -τίποτε δεν έχει καμία επίπτωση στις μετρήσεις, ειδικά στις επτά επίμαχες Πολιτείες που θα κρίνουν το αποτέλεσμα. Τα γραφεία στοιχημάτων έχουν ως φαβορί τον Τραμπ. Από τους έμπειρους δημοσιογράφους των New York Times που τόλμησαν μια πρόβλεψη στη σκηνή του Athens Democracy Forum λίγες εβδομάδες πριν, και οι τρεις προέβλεψαν ότι θα εκλεγεί ο Τραμπ. Έχουν δίκιο;
Οι ΗΠΑ είναι μια βαθιά διχασμένη χώρα, με μια κοινωνία εξαιρετικά προβληματική και άνιση. Η μόνη χώρα του κόσμου με περισσότερα όπλα σε ιδιωτικά χέρια από ό,τι κατοίκους, η μόνη χώρα με συχνές, αλλεπάλληλες μαζικές δολοφονίες, η μόνη χώρα όπου στα δημοτικά σχολεία κάνουν τακτικά πρόβες για το τι θα γίνει αν μπει μέσα ένοπλος την ώρα του μαθήματος. Είναι το μέρος όπου 74 εκατομμύρια άνθρωποι, μετά την καταστροφική τετραετία διακυβέρνησης Τραμπ (εδώ μια ανασκόπηση, αν τη χρειάζεστε), την ώρα που ο κόσμος πέθαινε κατά χιλιάδες λόγω της αλλοπρόσαλλης αντιμετώπισης της πανδημίας, ξαναψήφισε Τραμπ. Το μέρος όπου εδώ και οκτώ χρόνια ένας από τους δύο πόλους του πολιτικού συστήματος αρνείται να αναγνωρίσει το αποτέλεσμα των δημοκρατικών εκλογών, αν δεν του αρέσει. Δεν πάει καλά αυτός ο κόσμος. Όπως έχουμε ξαναγράψει, ο Τραμπ είναι το σύμπτωμα. Το πρόβλημα της αμερικανικής κοινωνίας είναι βαθύ, και εκτείνεται πολύ μακρύτερα από τις παλαβές εκφάνσεις των πιο φανταχτερών MAGA μουρλών.
ΟΚ, όμως. Είναι πολλοί. Επικίνδυνα πολλοί. Και το εκλογικό σύστημα των ΗΠΑ είναι τόσο στρεβλό που δεν χρειάζεται καν να είναι περισσότεροι από τους άλλους -ο Τραμπ, ο πιο αντιδημοφιλής υποψήφιος για την Προεδρία τα τελευταία 35 χρόνια (που υπάρχουν στοιχεία), άλλωστε, ποτέ δεν κέρδισε τη λαϊκή ψήφο. Αλλά και οι άλλοι είναι πολλοί. Μπορεί να μην είναι εξίσου φανταχτεροί και φωνακλάδες, και οπωσδήποτε δεν είναι εξίσου φανατισμένοι, αλλά είναι περισσότεροι. Είναι δυνατό να έχουν δίκιο τα γραφεία στοιχημάτων, τα λαμπρά μυαλά των NYT και οι δημοσκοπήσεις; Δεν θα βγει πάλι μπροστά αυτή η σιωπηρή μειοψηφία της λογικής και της σωφροσύνης, να εμποδίσει την περαιτέρω καταβαράθρωση των ΗΠΑ στο φασισμό;
Υπάρχουν κάποια φαινόμενα που επηρεάζουν το ποιοι και πότε έρχονται για να ψηφίσουν τις κάλπες. Υπάρχουν και κάποια κριτήρια τα οποία είναι εντελώς αόρατα στις δημοσκοπήσεις, πράγματα που στο παρελθόν μας έχουν κάνει να “πέφτουμε από τα σύννεφα”. Παντού συμβαίνει αυτό. Φταίνει και τα media, φταίνε και οι κοινωνικές επιστήμες που δεν μελετάνε επαρκώς τις κοινωνίες, δεν “διαβάζουν” τάσεις που τρέχουν ανάμεσά μας, δεν καταλαβαίνουν πού είναι ο κόσμος, πώς σκέφτεται, τι ψηφίζει. Ήξερε κανείς ότι υπάρχει κοινωνικό κίνημα θρησκόληπτων ρωσόφιλων στη βόρεια Ελλάδα, αρκετά έντονο που έβαλε ένα κόμμα στη Βουλή; Είχε καταλάβει κανείς ότι έχουμε τόσους νεοναζί στη δική μας χώρα πριν από το 2012; Είχε προβλέψει κανείς το “41%” της ΝΔ; Είχε προβλέψει κανείς το κύμα λευκών μεσήλικων Δημοκρατικών ανδρών που θα αρνούνταν να ψηφίσουν μια γυναίκα στις ΗΠΑ του 2016; Το πόσοι κατά τα άλλα προοδευτικοί ψηφοφόροι θα αρνούνταν να ψηφίσουν έναν μαύρο, μολονότι έλεγαν ψέματα γι’ αυτό στις δημοσκοπήσεις;
Οι κάλπες πολύ συχνά βγάζουν εκπληκτικά αποτελέσματα επειδή, στην πράξη, δεν ξέρουμε καλά τι συμβαίνει στα αλήθεια στις κοινωνίες μας. Έχουμε τυφλά σημεία, συχνά μεγάλα, κι από αυτά συνήθως ξεπροβάλουν οι εκπλήξεις. Και το ερώτημα είναι: ποιο μπορεί να είναι το τυφλό σημείο τώρα;
Είναι πάντα δύσκολο και παρακινδυνευμένο να κάνει κανείς προβλέψεις γι’ αυτά τα πράγματα, αλλά εκεί έξω υπάρχουν αρκετά σημάδια που μπορούν να μας βοηθήσουν να σχηματίσουμε μια γνώμη. Πρώτα απ’ όλα, για τις δημοσκοπήσεις. Εδώ στην Ελλάδα γκρινιάζουμε συχνά για τις δημοσκοπήσεις. Ε, σας πληροφορώ ότι οι ελληνικές δημοσκοπήσεις, αν τις πάρει κανείς στο σύνολό τους, ως εργαλείο ανάλυσης της πολιτικής κατάστασης κάνουν τη δουλειά τους πολύ καλύτερα και πιο αξιόπιστα από ό,τι οι αμερικανικές. Το πρόβλημα με την εξεύρεση ικανού δείγματος σε έναν κόσμο που ολοένα και λιγότερο απαντά στο τηλέφωνο είναι παγκόσμιο, και στις ΗΠΑ, με τις αυτοματοποιημένες έρευνες και τα ιλιγγιώδη ποσοστά απόρριψης είναι ακόμα μεγαλύτερο. Η αξιοπιστία κάθε έρευνας, μοιραία, κρίνεται στις σταθμίσεις που καλούνται να κάνουν οι ερευνητές στα δεδομένα του μέτριου δείγματός τους, για να κάνουν υποθέσεις για ολόκληρο τον πληθυσμό μιας Πολιτείας ή της χώρας. Όπως δείχνει μια ανάλυση σε πραγματικά δεδομένα, η ίδια έρευνα μπορούσε να βγάλει προβάδισμα +0,8 ποσοσταίες μονάδες στη Χάρις με μια στάθμιση που θα μπορούσε να επιλέξει ο ερευνητής, ή +9 μονάδες με μια άλλη στάθμιση. Η ίδια έρευνα. Όπως ισχυρίζονται άλλοι, δε, αυτή η “δημιουργική ασάφεια” που διαθέτουν οι δημοσκόποι έχει οδηγήσει σε μια ξεκάθαρη στρατηγική “δεξιών” οργανισμών και εταιρειών που τρέχουν δημοσκοπήσεις εξάγοντας εξαιρετικά αμφιλεγόμενα, έντονα φιλο-Τραμπικά αποτελέσματα. Τέτοιες δημοσκοπήσεις, λέει, γίνονται σωρηδών ειδικά μέσα στις επτά επίμαχες Πολιτείες για να “φτιάξουν κλίμα”. Τις τελευταίες εβδομάδες γίνεται τεράστια, συνειδητή προσπάθεια με τέτοιες δημοσκοπήσεις για να φανεί ότι ο Τραμπ είναι μπροστά σε όσες από αυτές τις Πολιτείες είναι εφικτό (και ότι είναι πολύ κοντά στις άλλες τρεις, τη Νεβάδα, το Γουισκόνσιν και το Μίσιγκαν) με προφανή σκοπό: να αμφισβητηθούν τα αποτελέσματα αμέσως, την ερχόμενη Τετάρτη. Με παρόμοιο τρόπο λειτουργούν και οι “προβλέψεις” γραφείων στοιχημάτων. Το πιο χαρακτηριστικό -και πιο πολυσυζητημένο- παράδειγμα είναι το Polymarket, μια πλατφόρμα για στοιχήματα η οποία εκτιμά την πιθανότητα ο Τραμπ να είναι ο νικητής των εκλογών στο 67%. Μόνο που σε αυτήν και σε άλλες παρόμοιες πλατφόρμες οι πιθανότητες υπολογίζονται ανάλογα με τα στοιχήματα που έχουν ήδη παιχτεί -αν οι περισσότεροι στοιχηματίζουν ότι θα κερδίσει ο Τραμπ, εκτιμάται ως φαβορί. Δυο σημαντικές λεπτομέρειες: το Polymarket έχει βασικό χρηματοδότη τον Πίτερ Τιλ, τον αλλόκοτο δισεκατομμυριούχο που στηρίζει τον Τραμπ και ήταν ο αποκλειστικός χρηματοδότης της προεκλογικής καμπάνιας του (υποψήφιου αντιπροέδρου) Τζέι Ντι Βανς για τη θέση του γερουσιαστή. Επίσης: το Polymarket δεν λειτουργεί στις ΗΠΑ, και οι αμερικανοί πολίτες απαγορεύεται να στοιχηματίσουν σε αυτή την πλατφόρμα. Όλα τα στοιχήματα που οδηγούν στο εντυπωσιακό “67%” που παίζει άκριτα στις ειδήσεις είναι στοιχήματα από ξένους. Και, όπως έδειξε μια πρόσφατη έρευνα, πιθανότατα είναι και εικονικά.
Ναι αλλά, θα πει κανείς, κάποια στοιχεία από τις επιμέρους δημοσκοπήσεις είναι όντως ανησυχητικά. Το ότι περισσότεροι μαύροι ή λατίνοι δηλώνουν ότι θα ψηφίσουν Τραμπ απο ό,τι το 2016 ή το 2020 δεν είναι κάτι; Μήπως αυτό είναι ένα τυφλό σημείο; Μπορεί. Όμως κοιτάξτε να δείτε: τα ίδια στοιχεία -και παρόμοιες, φιλορεπουμπλικανικές δημοσκοπήσεις- εμφανίζονταν στις ειδήσεις μαζικά και το 2022. Τότε έγιναν οι ενδιάμεσες βουλευτικές εκλογές. Και τότε τα μοντέλα και οι έρευνες προέβλεπαν ένα σαρωτικό “κόκκινο κύμα” δυσαρέσκειας κατά του Μπάιντεν, την επικράτηση των Ρεπουμπλικανών και στη Βουλή των Αντιπροσώπων και στη Γερουσία και την κυριαρχία των ακραίων, γραφικών εκλεκτών υποψηφίων του Τραμπ με μεγάλες διαφορές. Στην πράξη, όμως, δεν επαληθεύτηκε τίποτε από αυτά. Οι γραφικοί “τραμπικοί” υποψήφιοι τα πήγαν πολύ χειρότερα από ό,τι προέβλεπαν οι δημοσκοπήσεις, οι Ρεπουμπλικάνοι έχασαν τη Γερουσία και μετά βίας συγκράτησαν μια μικρή πλειοψηφία στη Βουλή. Το αποτέλεσμα, παρ’ όλες τις προβλέψεις, ήταν κόλαφος για τους Ρεπουμπλικανούς, και μια τεράστια ήττα ειδικά για τον ίδιο τον Τραμπ ο οποίος, αν θυμάστε, γνώρισε τότε την πρώτη έντονη εσωκομματική του αμφισβήτηση. Αυτά μοιάζουν αρχαία ιστορία τώρα. Αλλά και τότε, οι εκτιμήσεις για την εκλογική συμπεριφορά έπεσαν έξω -και με ανάποδο τρόπο από ό,τι μέχρι τότε έπεφταν έξω. Ήταν σαν “το σύστημα” να έχει ενσωματώσει τα τυφλά σημεία που οδήγησαν στην έκπληξη του 2016, να προβλέπει πλέον όλους αυτούς που ντρέπονται να πουν ότι θα ψηφίσουν Τραμπ, αλλά σε υπερθετικό βαθμό -και τώρα να έχει αναπτύξει τυφλά σημεία από την ανάποδη.
Υπάρχουν ενδείξεις ότι αυτό μπορεί να ισχύει και φέτος. Γιατί ο κόσμος αλλάζει. Οι ΗΠΑ αλλάζουν. Τα πράγματα δεν είναι όπως ήταν το 2016, ούτε όπως ήταν το 2020. Προς ποια κατεύθυνση έχει γίνει η αλλαγή; Όπως γίνεται πάντα, προς πολλές ταυτόχρονα. Κι επειδή κανείς δεν μελετάει επαρκώς αυτά τα πράγματα, τις περισσότερες από αυτές δεν τις “πιάνουμε”. Μπορεί και αυτή τη φορά να είναι τόσο μεγάλος ο αριθμός των ανθρώπων που θα αρνηθούν να ψηφίσουν μια γυναίκα -και μάλιστα, μια μαύρη γυναίκα- για Πρόεδρο της χώρας; Μπορεί η χυδαία καμπάνια ψεμάτων και παραπληροφόρησης που πληρώνει από την τσέπη του ο Ήλον Μασκ στην πλατφόρμα που αγόρασε πανάκριβα να φέρει στρατιές από crypto-bros και incels που δεν έχουν ξαναψηφίσει ποτέ στις κάλπες; Ή μήπως μπορεί μετά την απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου για τις αμβλώσεις, ένα κύμα γυναικών (ακόμα και γυναικών που στο παρελθόν ψήφισαν Τραμπ) να φέρνουν μια αόρατη, θεαματική ανατροπή την ερχόμενη Τρίτη; Ποιος ξέρει; Εγώ, ας πούμε, από μακριά, με αυτά που ακούω και διαβάζω και μου λένε, πιστεύω ότι το τελευταίο είναι και το πιο πιθανό, ότι το αποτέλεσμα δεν θα είναι καθόλου αμφίρροπο και ότι η κ. Χάρις θα εκλεγεί Πρόεδρος συγκεντρώνοντας πάνω από 310 εκλέκτορες (χρειάζεται 270). Αλλά τι ξέρω εγώ; Οι άλλοι, των NYT, με πολύ καλύτερη πληροφόρηση, εμπειρία και γνώση, πιστεύουν το αντίθετο.
Υπάρχουν κι άλλα ερωτήματα για την ερχόμενη Τρίτη, κρίσιμα για το μέλλον εκείνης της χώρας αλλά και του “δυτικού κόσμου” εν γένει. Θα πάρουν την πλειοψηφία στη Γερουσία οι Ρεπουμπλικανοί; Οι δημοσκοπήσεις λένε πως ναι. Θα πάρουν την πλειοψηφία στη Βουλή των Αντιπροσώπων οι Δημοκρατικοί; Οι δημοσκοπήσεις λένε πως ναι, δύσκολα. Αλλά τελικά, αν η πρόβλεψή μου δεν επαληθευτεί, αν οι δημοσκοπήσεις πέσουν μέσα και το αποτέλεσμα σε κρίσιμες Πολιτείες είναι εξαιρετικά αμφίρροπο, ένα άλλο, πολύ πιο σημαντικό ερώτημα θα τεθεί, κρίσιμο και ασφυκτικό για ολόκληρο τον πλανήτη: τι θα γίνει στις 6 Νοεμβρίου στις ΗΠΑ;
