Τις πρώτες ημέρες της γερμανικής εισβολής στη Σοβιετική Ενωση, τον Ιούνιο του 1941, ο παντοδύναμος και τρομακτικός Στάλιν είναι σκιά του εαυτού του. Πρώτ’ απ’ όλα κρύβεται απ’ όλους, όπως μας αφηγείται ο Τζάιλς Μίλτον στο «Υπόθεση Στάλιν. Η απίθανη συμμαχία που κέρδισε τον πόλεμο» (μτφρ.: Χρήστος Καψάλης, εκδ. Μίνωας).
«Σύμφωνα με τον Μολότοφ», γράφει ο Μίλτον, «ο Στάλιν είχε κλειστεί τελείως στον εαυτό του και είχε περιέλθει σε τέτοια απόγνωση “ώστε δεν τον ενδιέφερε τίποτε, δεν έδειχνε να παίρνει την παραμικρή πρωτοβουλία και ήταν σε κακή κατάσταση”». Στην κυριολεξία, ο δικτάτορας που είχε σκορπίσει τον τρόμο καθ’ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του ’30 στην ΕΣΣΔ, είχε τώρα περιπέσει σε κατάθλιψη.
Τη Δευτέρα 30 Ιουνίου ένας πολύ κλειστός κύκλος του Πολιτικού Γραφείου πήγε να βρει τον Στάλιν στην ντάτσα όπου είχε αποσυρθεί. Ο Μίλτον παραθέτει μια εκπληκτική λεπτομέρεια: «Υπό κανονικές συνθήκες τον έτρεμαν κυριολεκτικά, καθώς ο Στάλιν πάντοτε μιλούσε ωμά και συχνά ήταν απρόβλεπτος. Αυτή τη φορά, όμως, ο Στάλιν ήταν εκείνος που έμοιαζε τρομοκρατημένος. “Γιατί ήρθατε;”, ρώτησε νευρικά. Ηταν φανερό ότι φοβόταν πως σκόπευαν να τον συλλάβουν».
Αλλά δεν ήταν αυτός ο στόχος τους: τον ενημέρωσαν ότι είχε συσταθεί Κρατική Επιτροπή Αμυνας, δεδομένου ότι η κατάσταση στο μέτωπο ήταν εφιαλτική. «Με ποιον επικεφαλής;», ρωτάει ο Στάλιν. «Εσένα, σύντροφε Στάλιν». «Μπορώ να οδηγήσω τη χώρα στην τελική νίκη;», ρωτάει μετά ο ισχυρός άνδρας. Απίστευτο δεν είναι; Κι όμως.
Γράφαμε χθες ότι όταν ο Βρετανός πρέσβης Στάφορντ Κριπς προσπάθησε να βρει τον Στάλιν στο Κρεμλίνο, στάθηκε αδύνατο. Στις 12 Ιουλίου, όμως, ο Στάλιν τον δέχθηκε και ήταν εξαιρετικά ευδιάθετος. «Ο λόγος της πρόσκλησης ήταν η υπογραφή μιας ιστορικής συμφωνίας μεταξύ Μεγάλης Βρετανίας και Σοβιετικής Ενωσης, οι όροι της οποίας είχαν συμφωνηθεί παρασκηνιακά, στο πλαίσιο της οποίας οι δύο χώρες θα συγκροτούσαν μια χαλαρή συμμαχία», γράφει ο Μίλτον, προσθέτοντας: «Η συμφωνία περιλάμβανε δύο βασικούς όρους. Πρώτον, την παροχή αμοιβαίας βοήθειας στον πόλεμο εναντίον του Χίτλερ. Δεύτερον, ότι καμία από τις δύο χώρες δεν θα συνήπτε χωριστή συνθήκη ειρήνης με τη ναζιστική Γερμανία».
Αυτή ήταν η «αρχή μιας υπέροχης φιλίας»; Οχι ακριβώς. Ηταν περισσότερο ένα αναγκαίο κακό και για τις δύο πλευρές. Ο Μίλτον αναφέρει ότι όταν ο Κριπς δήλωσε στον Στάλιν πως «ήταν ευτυχής που θα συνεργαζόταν με τον πανίσχυρο Κόκκινο Στρατό», ο Στάλιν απάντησε περιφρονητικά: «Τι θαυμάσια θα ήταν, αν πίστευα πως εννοείς πραγματικά αυτό που είπες».
Τη στιγμή που ξεστομίζονται αυτές οι κουβέντες, οι Γερμανοί απέχουν πλέον 320 χιλιόμετρα από το Σμολένσκ, «το οποίο συνδεόταν με απευθείας σιδηροδρομική γραμμή. Η ίδια η πρωτεύουσα διέτρεχε σοβαρότατο κίνδυνο». Η συμφωνία είχε έρθει πάνω στην κατάλληλη στιγμή. Η συνέχεια αύριο.
