Είναι κοσμογονικό γεγονός. Η χώρα που για έναν αιώνα παίζει καθοριστικό ρόλο στο πώς ο κόσμος εξελίσσεται, εξέλεξε τον Ντόναλντ Τραμπ πρόεδρο για δεύτερη φορά, για μια προεδρία που δεν θα υφίσταται τους ελέγχους που είχε ο ίδιος το 2016-20, που είχαν οι προκάτοχοί του από την ίδρυση των Ηνωμένων Πολιτειών. Και αυτό συνέβη ενώ οι ψηφοφόροι γνώριζαν πολύ καλά ποιος είναι ο Τραμπ και τι εκπροσωπεί. Οποια και αν ήταν τα πολιτικά ζητήματα αυτών των εκλογών –οικονομία, μετανάστευση, υπερβολές των «άγρυπνων φρουρών» της πολιτικής ορθότητας, αποξένωση των λευκών νέων ανδρών–, η άνετη επικράτηση του Τραμπ αποτελεί άλωση των βασικών, ιδρυτικών αρχών των Ηνωμένων Πολιτειών. Είναι άλωση του πολιτισμού που γνωρίσαμε ως εξέλιξη του Διαφωτισμού που τον περασμένο αιώνα βρήκε το απόγειό του σε μεγάλες περιοχές του κόσμου.
Ας μη μας ξεγελάει το τελετουργικό «κανονικότητας» των εκλογών. Ηταν σαφές ότι εάν ο Τραμπ είχε χάσει, οι ΗΠΑ θα βρίσκονταν σήμερα σε δίνη αμφισβήτησης του αποτελέσματος, καθώς ομάδες «κρούσης» ήταν έτοιμες να αναλάβουν δράση με δικαστικές προσφυγές και διαμαρτυρίες. Ο,τι θεωρούσαμε ιερό, όποιο όραμα κι αν είχαμε για έναν καλύτερο κόσμο, διαψεύστηκε. Τσακίστηκε το θεμέλιο της φιλελεύθερης δημοκρατίας – το κράτος δικαίου, η προστασία των αδύναμων και των μειονοτήτων, το κοινωνικό συμβόλαιο ότι όλοι έχουν ίσα δικαιώματα και ίσες ευθύνες. Τι θα λέμε στα παιδιά; Οτι η εργατικότητα, η τιμιότητα, η καλοσύνη, η αγάπη, η γενναιοδωρία δεν μετρούν; Οτι αν θέλεις να προοδεύσεις, πρέπει να αδιαφορείς για ό,τι σε εμποδίζει, να επιβάλλεις τη θέλησή σου στους πάντες γύρω σου, να χρησιμοποιείς την έμφυτη μισαλλοδοξία των ανθρώπων, και ψεύτικες υποσχέσεις, για να θέτεις τη μια ομάδα εναντίον της άλλης, με μοναδικό σκοπό τη δική σου επικράτηση; Ο θρίαμβος του Τραμπ είναι η επιβράβευση όσων λέει και όσων πράττει. Αυτό δείχνει η μακροημέρευση στην εξουσία των Πούτιν, Ερντογάν, Νετανιάχου κ.ά.
Αν το σύστημα διεθνούς διακυβέρνησης φαινόταν ελλιπές σήμερα, πιθανότατα σύντομα θα το δούμε να επιδεινώνεται ανεξέλεγκτα.
Οσα πρεσβεύει ο Τραμπ οδηγούν σε μια πρωτόγονη κοινωνία, όπου ο ισχυρός επιβάλλει τη θέλησή του στους άλλους, όπου τα συμφέροντα των ισχυρών και συγκεκριμένων ομάδων καθορίζουν τις επιλογές του κράτους. Ανθρωποι όπως ο Τραμπ αποφεύγουν την όποια λογοδοσία, ενώ, για να υπάρχει επίφαση δικαιοσύνης, εξαντλούν τη σκληρότητά τους πάνω στους αδύναμους. Το ίδιο φαινόμενο θα ισχύει ολοένα περισσότερο στις διεθνείς σχέσεις. Οι ισχυρότερες χώρες θα κάνουν ό,τι θέλουν, χωρίς την ύπαρξη ενός κέντρου βάρους που θα επιδιώκει κάποια ισορροπία, κάποια στοιχειώδη δικαιοσύνη. Αν το σύστημα διεθνούς διακυβέρνησης φαινόταν ελλιπές σήμερα, πιθανότατα σύντομα θα το δούμε να επιδεινώνεται ανεξέλεγκτα.
Οταν έπεσε η Πόλη το 1453, αυτοί που διέφυγαν προς την Ιταλία με τις γνώσεις και τις τέχνες τους έδωσαν ώθηση στην Αναγέννηση. Ετσι οφείλουμε εμείς σήμερα να κρατήσουμε ζωντανές τις αξίες του πολιτισμού των τελευταίων δεκαετιών. Εάν δεν επανέλθει η Αμερική σύντομα, η Ευρώπη θα έχει την ευθύνη να επιχειρήσει τη διάσωση του πολιτισμού μας. Δεν θα είναι εύκολο, καθώς η επικράτηση του Τραμπ θα εντείνει τις διχόνοιες και στην ανέτοιμη για μεγάλες ευθύνες Ευρώπη. Και δεν θα υπάρχει πια μια Αμερική ικανή να παρέμβει και να επιβάλει την ειρήνη, όπως έπραξε τον περασμένο αιώνα.
Οσοι μεγαλώνουν παιδιά, όσοι εκπαιδεύουν νέες γενιές, όσοι ασχολούνται με τα κοινά, όσοι δημιουργούν τέχνη –όλοι μας– οφείλουμε να καταλάβουμε ότι έρχονται δύσκολα χρόνια. Ο κόσμος μας άλλαξε. Εχουμε ευθύνη να κρατήσουμε ζωντανές τις αξίες και την ελπίδα μας.
