Τι θέματα απασχολούν τον ελληνικό κινηματογράφο την τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα που διανύουμε; Προς τα πού είναι στραμμένο το βλέμμα των δημιουργών, τι αναζητούν αισθητικά, τι τους απασχολεί;
Σήμερα ολοκληρώνεται το 65ο Διεθνές Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, στο οποίο προβλήθηκε και ένα μέρος της ελληνικής παραγωγής (22 συνολικά μεγάλου μήκους, 18 σε πρώτη προβολή). Αφορμή για μια αποτίμηση, όχι κριτική. Μια περιορισμένη περιήγηση στο σύμπαν των Ελλήνων σκηνοθετών θα επιχειρήσουμε, μερικές σκόρπιες σκέψεις, έχοντας παρακολουθήσει κάποιες από τις συμμετοχές.
Τα αστικά τοπία διαδέχονται περίχωρα, χωριά και φύση, η σκόνη του «δήθεν» μοιάζει να απομακρύνεται, οι (νέοι) σκηνοθέτες να εκτίθενται στον κίνδυνο να αφηγηθούν μια ιστορία, περισσότερο ή λιγότερο καλογραμμένη. Η διάρκεια των ταινιών είναι στο πλαίσιο των αντοχών του σύγχρονου θεατή, η τεχνική αρτιότητα αισθητή, όπως και η πλαισίωση από μια πολύ ικανή γενιά παραγωγών. Στο τεχνικό επίπεδο το ταλέντο περισσεύει. Οπως και στις ερμηνείες. Ξεχωρίζουν ο Ακύλλας Καραζήσης, ο Μάκης Παπαδημητρίου, η Μαρία Καλλιμάνη, η Ελενα Τοπαλίδου, από τους καταξιωμένους ηθοποιούς, που συνδέουν το όνομά τους τόσο με το θέατρο όσο και τον κινηματογράφο. Αλλά και πρόσωπα νεότερα, πρωτοεμφανιζόμενοι, ορισμένοι ερασιτέχνες, κάποιοι ήδη δοκιμασμένοι και επιτυχημένοι. Δύσκολα, γενικώς, θα διέκρινε κανείς αδυναμίες στο υποκριτικό μέρος. Κι εδώ, το ταλέντο περισσεύει.
Υπάρχει μια αίσθηση του μέτρου ακόμη κι όταν το αποτέλεσμα είναι άνισο ή ο σκηνοθέτης αποτυγχάνει να ανταποκριθεί στις προθέσεις του.
Το πιο αδύναμο σκέλος εξακολουθεί να είναι και η ραχοκοκαλιά: το σενάριο. Οι συνεργασίες όμως (με ξένους σεναριογράφους, με ειδικά προγράμματα) έχουν βελτιώσει και το περιεχόμενο και τους διαλόγους. Υπάρχει μια αίσθηση του μέτρου ακόμη κι όταν το αποτέλεσμα είναι άνισο ή ο σκηνοθέτης αποτυγχάνει να ανταποκριθεί στις προθέσεις του.
Ολα καλά, λοιπόν; Οχι ακριβώς. Ενίοτε, οι φιλοδοξίες ξεπερνούν τις δυνατότητες· όχι τόσο οικονομικές όσο επιθυμιών. Η μίμηση τεχνικής ή στυλ, η επιρροή όταν δεν είναι ενσωματωμένη, ζυμωμένη, αλλά το «δάνειο» είναι τόσο ευδιάκριτο που… υπερχειλίζει. Ισως η εποχή προσθέτει κι ένα επιπλέον βάρος: την αισθητική των πλατφορμών. Ταινίες συγκεκριμένου ύφους και κοπής που στοχεύουν να αγοραστούν από συνδρομητικές, τηλεοπτικές ή streaming πλατφόρμες. Αλλάζει το σινεμά διεθνώς και το ελληνικό δεν θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση.
Οταν η σκηνοθετική επιδεξιότητα συναντάει την κοινωνική πραγματικότητα, τότε η ταινία ολοκληρώνεται παρά τις όποιες ατέλειες. Ενδεικτικά, αναφέρουμε το «Κρέας» του Δημήτρη Νάκου (μία από τις τρεις ελληνικές συμμετοχές στο διεθνές διαγωνιστικό πρόγραμμα) και το «Utopolis» του Βλαντιμίρ Σούμποτιτς (στην ενότητα «Ξεπερνώντας τα σύνορα», με ταινίες ελληνικού ενδιαφέροντος, γυρισμένες στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό). Στην πρώτη, στο επίκεντρο είναι ένας κτηνοτρόφος/κρεοπώλης σε χωριό, η τριμελής οικογένειά του και ένας νεαρός από την Αλβανία, που τον έχουν σαν γιο τους. Ενας φόνος βάζει στον ξένο, ως αυτόπτη μάρτυρα, ένα ηθικό δίλημμα. Στη δεύτερη, δύο μετανάστες (ένας από την Αφρική και ένας από τη Ρωσία) διασταυρώνονται με εντελώς διαφορετικές όψεις της ελληνικής πραγματικότητας: την άψογη, κοινωνικά ανακουφιστική και τη ρατσιστική, γεμάτη από φόβο και μίσος. Και οι δύο σκηνοθέτες φωτίζουν πρόσωπα και σχέσεις, αδιέξοδα, εγκλωβισμένες ζωές, μοναξιά, ανάγκη για επιβίωση και υποκρισία, με ακρίβεια, ρεαλισμό και αποχρώσεις. Δένοντας τους ανθρώπους με τους τόπους, τα συναισθήματα με την ιστορία που αφηγούνται. Αντιπαραβάλλοντας την τοξικότητα με τη στιβαρότητα, την αλήθεια με την υποκρισία.
Ή, για να δανειστούμε μια φράση από την ταινία του Γιάννη Βεσλεμέ, σκηνοθέτη με τη δική του, ξεχωριστή και πρωτότυπη υπογραφή, «Αγαπούσε τα λουλούδια περισσότερο» (διεθνές διαγωνιστικό): «Κανείς δεν φεύγει από το σπίτι του ποτέ». Το «σπίτι» ως εικόνα του κόσμου μας.
