Ποιος ήταν η ενσάρκωση του κακού στον εικοστό αιώνα; Κάποιοι θα πουν τον Χίτλερ. Ή και τον Στάλιν. Οι πιο ενημερωμένοι θα βάλουν στη λίστα και τον Πολ Ποτ. Ή τον Ιντι Αμίν. Οι λιγότερο πολιτικοποιημένοι ή «τρελοί» με την Ιστορία θα αραδιάσουν μερικά ονόματα κατά συρροή δολοφόνων του περασμένου αιώνα.
Στον εικοστό πρώτο όμως; Ή, έστω, σε αυτό το πρώτο τέταρτο του αιώνα που έχουμε ήδη διανύσει; Τον Μπιν Λάντεν; Τον Σαντάμ Χουσεΐν; Το ISIS; Μήπως τον Πούτιν; Ή, τελικώς, αυτόν τον «τίτλο» διεκδικεί με μεγάλη δυναμική ο Ντόναλντ Τραμπ;
Το θέμα είναι περίπλοκο. Τόσα εκατομμύρια κόσμος υποστηρίζει τον Τραμπ, και όχι μόνο στην Αμερική. Αλλά αυτό δεν είναι επιχείρημα. Τόσα εκατομμύρια κόσμος λάτρεψε και τον Χίτλερ – αφήστε όλους εκείνους που συνεχίζουν να τον νοσταλγούν.
Τι σημαίνει ωστόσο «κακό»; Ειδικά σήμερα, που έχουμε αποξενωθεί από θεολογικές, ιδεολογικές και άλλες βεβαιότητες; Στο βιβλίο του, που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πεδίο (μτφρ.: Γιώργος Μαραγκός), «Περί κακού», ο γνωστός Αγγλος θεωρητικός της λογοτεχνίας και της κουλτούρας Τέρι Ιγκλετον (της μαρξιστικής σχολής) καταπιάνεται με αυτό το αβυσσαλέο (ποσοτικά και ποιοτικά…) θέμα.
Το κακό είναι έμφυτο; Ή το ενσταλάζουν μέσα μας οι γονείς μας και/ή οι κοινωνικές δομές; Ενα παιδί που σκοτώνει σαδιστικά ένα άλλο (ο συγγραφέας εκκινεί από ένα περιστατικό που τη δεκαετία του ’90 σόκαρε τη βρετανική κοινή γνώμη) έχει την κακία μέσα του; Το κακό προέρχεται από τον Διάβολο ή ο Διάβολος είναι μέσα μας – ή βρίσκεται διαχυμένος κάπου εκεί έξω, στους μηχανισμούς του κράτους και στις κοινωνικές επιταγές; Στις οικονομικές κρίσεις, που συχνά οδηγούν σε πολέμους και σφαγές;
«Ισχύει ότι ορισμένοι φιλελεύθεροι και ανθρωπιστές αρνούνται, μαζί με τους χαλαρούς Δανούς, την ύπαρξη του κακού», σχολιάζει ο Ιγκλετον, προσθέτοντας: «Αυτό εν γένει οφείλεται στο γεγονός ότι θεωρούν τη λέξη “κακό” τέχνασμα για τη δαιμονοποίηση εκείνων που δεν είναι τίποτε άλλο παρά οι άτυχοι της κοινωνίας. Θα μπορούσε να το αποκαλέσει κανείς θεωρία του κοινοτικού εργάτη περί ηθικής».
Για τον Ιγκλετον, σε σημαντικό βαθμό, το κακό «δεν είναι θεμελιωδώς μυστηριώδες, παρόλο που υπερβαίνει την καθημερινή κοινωνική εξαρτημένη μάθηση. Το κακό είναι, όπως το βλέπω εγώ, όντως μεταφυσικό, με την έννοια ότι υιοθετεί μια στάση: είναι όντως τέτοιο και όχι εν μέρει μόνο τέτοιο. Θεμελιωδώς, επιχειρεί να εξολοθρεύσει τα πάντα. Δεν θέλω να υπαινιχθώ, όμως, ότι είναι απαραίτητα υπερφυσικό ή ότι δεν διαθέτει καμία ανθρώπινη αιτιότητα».
Ο λόγος περί κακού, λοιπόν, αυτή την εβδομάδα, δεδομένου ότι, όπως πολλοί λένε γύρω μας, αυτή είναι μια «κακή εποχή» που ζούμε. Αλλά είναι η ίδια κακή, έτσι γενικώς και αορίστως, ή εμείς που ζούμε μέσα σε αυτήν;
