Ας προσπαθήσουμε να βάλουμε σε κάποια λογική σειρά τις σκέψεις μας για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια.
Το πρώτο είναι να αποφασίσουμε ποια είναι η νομική μορφή που επιδιώκουμε: Θα είναι ιδιωτικές κερδοσκοπικές επιχειρήσεις; Θα είναι «μη και μη», δηλαδή μη κρατικά και μη κερδοσκοπικά; Θα είναι ευαγή ιδρύματα που θα λειτουργούν ως νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου; ΄Η θα επιδιώξουμε και τις τρεις αυτές μορφές ή και άλλες ενδεχομένως; Από πρακτικής πλευράς, το πιο πιθανό είναι το τελευταίο, γιατί δεν μπορούν να αγνοηθούν τα Κέντρα Ελευθέρων Σπουδών ούτε οι προθέσεις της κυβέρνησης για τα «μη και μη» ούτε τα ποικίλα ευαγή ιδρύματα με τη φιλοδοξία να ευεργετήσουν την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Οπως αντιλαμβάνεσθε, οι όροι που θα τεθούν από την πολιτεία για τη λειτουργία τους ποικίλλουν ανάλογα με τις απαντήσεις που θα δώσουμε στα παραπάνω ερωτήματα.
Το δεύτερο είναι να ξεκαθαρίσουμε ποια πρότυπα έχουμε στο μυαλό μας. Αν έχουμε το πρότυπο του Χάρβαρντ ή του Γέιλ, θα έχουμε βάλει πολύ ψηλά τον πήχυ και είναι σα να θέλουμε με ένα νόμο να ιδρύσουμε εκπαιδευτήρια για τα οποία οι άλλοι διέθεσαν… 100 και 200 χρόνια. Το λέω αυτό, γιατί άκουσα τέως υπουργό να διερωτάται αφελέστατα στην τηλεόραση, γιατί, επιτέλους, να μην αποκτήσουμε και εμείς ένα Χάρβαρντ και ένα Γέιλ! Αν πάλι έχουμε ως πρότυπο τα λειτουργούντα ήδη Κέντρα Ελευθέρων Σπουδών, η λύση είναι εύκολη, αλλά θα έχουμε βάλει τον πήχυ χαμηλά. Το πρότυπο των «μη και μη» ποτέ κανείς δεν το περιέγραψε και αμφιβάλλω αν κάποιος το έχει στο μυαλό του διαμορφωμένο.
Στις προ ημερών δηλώσεις του κ. Στεφανίδη, τα ιδιωτικά πανεπιστήμια προβάλλονται ως πανάκεια και ταυτόχρονα ως απειλή εναντίον του πανεπιστημιακού κατεστημένου (ενός κλασικού μείγματος συντεχνιακών συμφερόντων και κρατικής «προστασίας»), αλλά ταυτόχρονα και ως άλλοθι εγκατάλειψης των δημοσίων πανεπιστημίων, έστω για λόγους δικαιολογημένης απόγνωσης. Δεν μπορούν όμως να είναι πανάκεια για την τριτοβάθμια εκπαίδευση και ως απειλή ή άλλοθι θα είναι μάλλον ατελέσφορα.
Ενα άλλο σοβαρό εμπόδιο είναι το άρθρο 16 του Συντάγματος, η αναθεώρηση του οποίου, για την ώρα, είναι μάλλον ανέφικτη. Υποθέτω ότι κανείς δεν θα τολμήσει να ζητήσει από την κυβέρνηση να αγνοήσει το άρθρο 16, να το παραβιάσει ή να το παρακάμψει.
Θα επαναλάβω αυτό που γράψαμε σε αυτήν τη στήλη πολλές φορές: Το άρθρο 16 είναι η πιο αντιδραστική διάταξη του Συντάγματος, γιατί θεσμοθετεί και κατοχυρώνει τον κρατικό εξουσιαστικό και ιδεολογικό έλεγχο των πανεπιστημίων. Αν η Αριστερά υπερασπίζεται με τόσο πάθος το άρθρο 16 είναι φαινόμενο παρακμής και πλήρης εγκλωβισμός των ιδεών της στον κρατισμό, οποιοδήποτε και αν είναι το κράτος.
Το ιδιωτικό πανεπιστήμιο μπορεί να είναι αποδοτικό είτε ως κερδοσκοπική εταιρεία (οι εταιρείες δεν αποτελούν αμάρτημα) είτε ως ευαγές ίδρυμα ιδιωτικού δικαίου. Πιστεύω ότι και τα δημόσια πανεπιστήμια θα λειτουργήσουν καλύτερα ως ανεξάρτητα και αυτόνομα ιδρύματα ιδιωτικού δικαίου. Αρκεί να ξεκαθαρίσουμε τι θέλουμε και ποιες αρχές θα ισχύσουν για την εκπαιδευτική λειτουργία τους.
Για παράδειγμα: Το σύστημα εισαγωγής στα πανεπιστήμια θα πρέπει να είναι ενιαίο για όλα, ιδιωτικά και δημόσια. Διαφορετικά, τα υπό συζήτηση ιδιωτικά, όσο αυστηρές και αν είναι οι προδιαγραφές τους, γρήγορα θα μεταβληθούν σε πανεπιστήμια ευκαιρίας.
Ολα αυτά πρέπει να τα λύσουμε μόνοι μας και ανάλογα με τις ανάγκες της χώρας, πριν μας τα επιβάλει με τρόπο αναπόφευκτα ισοπεδωτικό κάποια Οδηγία της Ενωμένης Ευρώπης…
