«Μπορούμε να κάνουμε θέατρο χωρίς ηθοποιούς;». Το ερώτημα που έθεσε ένας από τους ομιλητές του διεθνούς συμποσίου με θέμα «Ο ρόλος του διαμεσικού θεάτρου στον δημόσιο χώρο», που διοργανώθηκε στο πλαίσιο του Fast Forward Festival, στη Στέγη Γραμμάτων (ρεπορτάζ στη σελ. 3), είναι κρίσιμο. Και αν δεν υπάρχει ηθοποιός, μήπως οφείλουμε να επανεξετάσουμε όλους τους όρους; Και πάλι· εφόσον κάποιος περνάει από τον κενό χώρο και κάποιος τον κοιτάζει, δεν παραμένει η σύμβαση του θεάματος;
Οι νέες τεχνολογίες έχουν αλλάξει τα πάντα: από τις κοινωνικές σχέσεις έως τους όρους με τους οποίους ασκείται η πολιτική. Η τέχνη πρωταγωνίστησε σε αυτήν τη μετάβαση στην ψηφιακή εποχή, το θέατρο ενσωμάτωσε με ταχύτητα τις αλλαγές.
Οσο για το «διαμεσικό θέατρο», είναι δημιούργημα μιας διαρκούς αναζήτησης που ανασυνθέτει τα ερεθίσματα, προσπαθώντας να επαναπροσδιορίσει τη σχέση του σκηνικού γεγονότος με τον θεατή, διευρύνοντας, υπερβαίνοντας και υπονομεύοντας τις κατηγορίες. Κινείται στα όρια της περφόρμανς, του χορού, της εγκατάστασης, της ακαδημαϊκής διάλεξης, του ντοκιμαντέρ. «Μέσα από αντισυμβατικούς τρόπους θέασης, μας προσκαλεί να αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε θέατρο και, κατά συνέπεια, να αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο», σημειώνει η καλλιτεχνική διευθύντρια του FFF, Κάτια Αρφαρά. Το σημείο αυτό είναι κομβικό του νέου θεατρικού αφηγήματος.
Παράδειγμα 1: Στο δρώμενο του Ολλανδού Ντρις Φερχόφεν «No man’s land», βρίσκεσαι στους δρόμους της Αθήνας με οδηγό ένα μετανάστη. Φοράς ακουστικά, παρακολουθείς (;) ένα κείμενο περισσότερο ή λιγότερο ενδιαφέρον. Περιγράφει μια συνθήκη ζωής για την οποία έχεις ακούσει και έχεις διαβάσει πολλά. Ενας ξένος αναλαμβάνει να σε οδηγήσει στην ίδια σου την πόλη. Οι ρόλοι αντιστρέφονται: εσύ γίνεσαι τουρίστας (περπατάς, παρατηρείς, συνδυάζεις τα πολλά διαφορετικά ερεθίσματα), ο μετανάστης πορεύεται με βεβαιότητα, οικειότητα, χιούμορ, ελευθερία κινήσεων. Δεν είναι όμως καθόλου έτσι τα πράγματα και το ξέρεις.
Παράδειγμα 2: Στα «Situation rooms» των Rimini Protokoll βλέπεις –και πάλι– τον κόσμο με άλλο μάτι. Δεν οφείλεται τόσο στο iPad που κρατάς για να προσανατολίζεσαι ή στα ακουστικά που φοράς, αλλά στις εκ διαμέτρου αντίθετες «πραγματικότητες» που βιώνεις: έμπορος όπλων τη μια στιγμή, γιατρός που φροντίζει ακρωτηριασμένους την άλλη. Φοράς αλεξίσφαιρο γιλέκο, επιδεικνύεις ένα εξελιγμένο άρμα μάχης σε μινιατούρα σε σύσκεψη κορυφής, μυρίζεις τη σούπα σε έναν προσφυγικό καταυλισμό. Ενα παζλ καταστάσεων, που θα μπορούσε να συνθέσει ένα δελτίο ειδήσεων με συγκεκριμένο πολιτικό φίλτρο. Το «κακό» κεφάλαιο που στηρίζει το εμπόριο όπλων ευθύνεται για τα δεινά του πλανήτη; Απλοϊκό και μονοσήμαντο. Θα αδικούσε το εγχείρημα των Rimini Protokoll. Γιατί η ζωή είναι πολυσήμαντη. Οπως και η τέχνη. Και η γερμανική θεατρική ομάδα, από τις πρώτες που έθεσαν τα θεμέλια του «θεάτρου – ντοκουμέντου», δεν είναι ιδεοληπτική. Το αντίθετο. Βρίσκεται σε μια διαρκή διαδικασία διερεύνησης.
Μια διαπίστωση θα μπορούσε να είναι ότι το κείμενο σε ένα θέατρο που φλερτάρει με τον ακτιβισμό δεν είναι η πρώτη και βασική έγνοια. Προέχει η μαρτυρία – διαμαρτυρία – επιθυμία «να αποκτήσουν φωνή όσοι δεν έχουν δικαίωμα να μιλήσουν». Το «διαμεσικό θέατρο» βασίζεται στην εμπειρία, στην αλληλεπίδραση. Παρακολουθεί τις αλλαγές στον κόσμο και τις μετασχηματίζει σε μια τέχνη εν τη γενέσει της. Εν δράσει. Εχει μια σκόπιμη αναποφασιστικότητα. Δημιουργεί μέσα στην αντίφαση. Και αυτή είναι η δύναμη και η ελευθερία της.
