Κάντε ένα τεστ τριών ερωτήσεων σε φίλους και γνωστούς:
Εστω ότι έχετε $100 σε λογαριασμό με επιτόκιο 2%. Επειτα από 5 χρόνια πόσα θα έχετε;
Α) Περισσότερα από $102. Β) Ακριβώς $102. Γ) Λιγότερα από $102. Δ) Δεν ξέρω/Δεν απαντώ.
2. Εστω ότι το επιτόκιο ταμιευτηρίου είναι 1% και ο πληθωρισμός είναι 2%. Υστερα από ένα χρόνο με τα χρήματα του λογαριασμού θα μπορείτε να αγοράσετε:
Α) Περισσότερα. Β) Ακριβώς τα ίδια. Γ) Λιγότερα. Δ) Δεν ξέρω/Δεν απαντώ.
3. Η παρακάτω πρόταση είναι: Α) Αληθής ή Β) Εσφαλμένη;
«Η αγορά μεμονωμένης μετοχής έχει πιο εξασφαλισμένα κέρδη από την αγορά αμοιβαίου κεφαλαίου»…
Αν και τα ερωτήματα του American Economic Association φαντάζουν απλοϊκά, μόλις ένας στους τέσσερις Ιταλούς και Σουηδούς και (σχεδόν) ένας στους τρεις Αμερικανούς και Γάλλους κατάφερε να τις απαντήσει όλες σωστά. Η άγνοια στη Ρωσία έφτασε στο 96%. Αριστούχοι οι Γερμανοί: 53%.
Οι ερευνητές συμπεραίνουν ότι ο «χρηματοπιστωτικός» αναλφαβητισμός αυξάνεται σε μια συγκυρία που τον κάνει πιο επικίνδυνο από ποτέ: Οι ανατροπές στο επενδυτικό και ασφαλιστικό περιβάλλον μεταθέτουν την ευθύνη και τα ρίσκα στον πολίτη. Η προσωπική χρεοκοπία από κακές αποφάσεις είναι ένα βήμα μακριά. Αν ο βασικός ανατοκισμός ή τα αμοιβαία (που γεννήθηκαν μαζί με τον Κολοκοτρώνη) μπερδεύουν τον γενικό πληθυσμό, τι γίνεται παραπέρα; Πόσοι κατανοούν τα παράγωγα, πόσοι μεταφράζουν το ρίσκο σε ετήσιες ροές; Πόσοι μπορούν να προβλέψουν πώς θα συμπεριφερθούν στον χρόνο διαφορετικά συνταξιοδοτικά ή το συνάλλαγμα; Πόσοι ψηφοφόροι με μάστερ γνωρίζουν τα βασικά για το νομισματικό σύστημα, μακρο- και μικρο-, λογιστική, την ιεραρχία των πιστωτών;
Δεν φταίνε εκείνοι. Για δεκαετίες, η παγκόσμια οικονομία ευημερούσε επινοώντας όλο και πιο πυκνά επίπεδα πολυπλοκότητας. Στην εποχή της αθωότητας δεν υπήρχε πρόβλημα στην αποξένωση του γενικού πληθυσμού από τα χρηματοπιστωτικό «μηχανοστάσιο». Ηταν η φάση του αυτόματου πιλότου. Τώρα όμως το ρίσκο των αγορών μεταφέρεται στους πολίτες και είναι μεγαλύτερο. Πρέπει να γίνουν οικονομολόγοι όπως έγιναν –εκ των υστέρων δυστυχώς– ο Ελληνας ομολογιούχος, ο δημοσιογράφος που είδε το ασφαλιστικό του ταμείο να σπάει ομόλογα στο ναδίρ, ο Ισπανός που αγόρασε τραπεζικές μετοχές και τόσοι άλλοι.
Στην περίπτωση της Ελλάδας, η άγνοια βλάπτει όχι μόνο την προσωπική ευημερία, αλλά και την πολιτική ωρίμανση. Καθώς ο κόσμος έγινε υπερβολικά πολύπλοκος ακόμα και για τους σχετικούς, θέλει κόπο και χρόνο για να χτίσεις κοινό τόπο. Λογικά ερωτήματα με πολύπλοκες, «δύσκολες» απαντήσεις τελικά απαντώνται με λαϊκισμό, υποκρισία, πολωμένη ημιμάθεια. Ακυρώνεται κάθε προσπάθεια για ευφυή διαβούλευση, σαφή στρατηγική, συνεπή υλοποίηση. Η ανάγκη για χρηματοπιστωτική εκπαίδευση είναι πιο ισχυρή από ποτέ – στην Ελλάδα περισσότερο από οπουδήποτε. Είναι αποδεδειγμένο ότι βελτιώνει την ευημερία πολιτών. Αλλά απαιτεί επένδυση, συγκέντρωση, ψυχραιμία – χωρίς να έχει καν ζήτηση. Η άγνοια είναι τέτοια, που οι ίδιοι οι ερωτώμενοι της έρευνας υπερεκτιμούν τις γνώσεις τους – άρα δεν θέλουν «εξειδικευμένη» εκπαίδευση ή συμβουλή. Σε ανάλογο συμπέρασμα καταλήγουν οι ποιοτικές έρευνες των media.
Ετσι η κατάσταση διαιωνίζεται. Οι πλατιές μάζες, παγιδευμένες στην άγνοια, θα βλέπουν παθητικά το μερίδιό τους στο εισόδημα να συνεχίσει να συρρικνώνεται. Αποφάσεις ζωής ή εκλογές θα παραμείνουν εκτεθειμένα σε «παπατζιλίκια». Είναι πιο εύκολο να ζήσουμε μία ακόμα τεράστια κρίση από το να αποκτήσει η κοινή γνώμη συστηματική γνώση για το χρηματοοικονομικό περιβάλλον και τις οικονομικές προοπτικές, να χτίσει ρεαλισμό. Στο μεταξύ, η οργή, βολεύει – και αφήνει χρόνο για καφέ. (Απ.: 1-Α, 2-Γ, 3-Β)
