Ο ξένος Τύπος ασχολήθηκε εκτενώς με το «ελληνικό ζήτημα» πολύ πριν από τα δραματικά γεγονότα του Ιουλίου του 1974. Μέχρι τα Ιουλιανά του 1965, η Ελλάδα εθεωρείτο μία από τις πιο πετυχημένες περιπτώσεις αμερικανικής επέμβασης στο εξωτερικό μεταπολεμικά, αφού αναπτυσσόταν οικονομικά με ταχύτητα σε καθεστώς σχετικής δημοκρατίας. Ωστόσο, η κρίση και, στη συνέχεια, η κατάρρευση του ελληνικού κοινοβουλευτισμού, τον Απρίλιο του 1967, άλλαξαν τη διεθνή εικόνα της Ελλάδας. Από μια χώρα που επούλωνε σταδιακά τις βαθιές πληγές που είχε αφήσει πίσω της η δεκαετία του 1940 και που προωθούσε με αξιοπιστία τις ευρωπαϊκές της φιλοδοξίες, η Ελλάδα ξανακυλούσε στη χορεία των τριτοκοσμικών στρατιωτικών δικτατοριών. Μάλιστα, οι ασύλληπτοι τυχοδιωκτισμοί της ελληνικής Χούντας, με αποκορύφωμα το πραξικόπημα εναντίον του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου στις 15 Ιουλίου 1974, εξασθένισαν τη διπλωματική θέση της χώρας έτι περαιτέρω και την κατέστησαν ένα διεθνή παρία.
Η εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο και, κυρίως, η επιστροφή του Κωνσταντίνου Καραμανλή στην Αθήνα πέντε ημέρες αργότερα άλλαξαν άρδην το σκηνικό. Οι «Τάιμς» της Νέας Υόρκης, η εγκυρότερη πολιτική εφημερίδα των Ηνωμένων Πολιτειών, μετέδωσαν πρώτοι την είδηση της επιστροφής του Καραμανλή, στις 23 Ιουλίου, εκμεταλλευόμενοι τη διαφορά ώρας, με τίτλο τη δήλωση που έκανε ο Καραμανλής στους συγκεντρωμένους δημοσιογράφους, εξερχόμενος από το διαμέρισμά του στο Παρίσι, καθ’ οδόν για την Αθήνα: «Ανδρες, προσευχηθείτε για μένα!». Η φράση παρέπεμπε στην ανάληψη της προεδρίας από τον Τρούμαν, μετά τον αιφνιδιαστικό θάνατο του Ρούζβελτ, και υπογράμμιζε την κρισιμότητα της περίστασης.
Ακολούθησε καταιγισμός δημοσιευμάτων και ανταποκρίσεων. Ο εβδομαδιαίος «Εκόνομιστ» από τη Μεγάλη Βρετανία καλωσόριζε τον Καραμανλή στο τεύχος της 27ης Ιουλίου και χαιρέτιζε την επιστροφή του ίδιου και της δημοκρατίας στην Ελλάδα. Ενώ μέχρι τον Ιούλιο του 1974 οι ξένες ανταποκρίσεις ελεεινολογούσαν για την ποιότητα της ελληνικής ηγεσίας και επαινούσαν τη δημοκρατική Τουρκία υπό τον «σοσιαλοδημοκράτη» Μπουλέντ Ετσεβίτ, ξαφνικά η Ελλάδα απέκτησε αξιόπιστη ηγεσία και η Τουρκία βρέθηκε ακυβέρνητη μετά την πρώιμη παραίτηση Ετσεβίτ τον Σεπτέμβριο του 1974. Οι ξένοι ανταποκριτές επέκριναν την Τουρκία για την αδιαλλαξία και τη βουλιμία της στην Κύπρο και επαινούσαν τον Καραμανλή ως μετριοπαθή, λογικό και ειρηνόφιλο ηγέτη.
Η επιστροφή Καραμανλή ως παρακλήτου του έθνους το καλοκαίρι του 1974, η άψογη και ταχεία θεμελίωση της Γ΄ Ελληνικής Δημοκρατίας, αλλά και οι κινήσεις ανεξαρτητοποίησης από την Αμερική, όπως ήταν η αποχώρηση από το ΝΑΤΟ, η άρνηση μετάβασης στην Ουάσιγκτον, παρά τις επίμονες αμερικανικές προσκλήσεις, και, αργότερα, η ενεργοποίηση της βαλκανικής συνεργασίας δημιούργησαν διεθνώς τον «μύθο» του Καραμανλή ως του Ελληνα Ντε Γκωλ.
Σε όλη τη διάρκεια της μεταβατικής περιόδου, οι ξένες ανταποκρίσεις στο σύνολό τους ήταν διθυραμβικές για τον Καραμανλή. Ο Ελληνας πρωθυπουργός ξεπερνούσε τα στενά όρια της τρέχουσας πολιτικής, και μάλιστα μιας μικρής χώρας, και αναγορευόταν σε Ευρωπαίο ηγέτη-οραματιστή με διεθνή ακτινοβολία. Η μετάβαση στη δημοκρατία θεωρήθηκε ένα «ελληνικό θαύμα» και πιστώθηκε εξ ολοκλήρου στον Καραμανλή. Του αναγνωρίζονταν τόσο οι εσωτερικές επιτυχίες στη διενέργεια ελεύθερων εκλογών, στη λύση του πολιτειακού, στον κολασμό των υπευθύνων της εκτροπής κ.ο.κ. όσο και οι διεθνείς επιτυχίες του, όπως ήταν ο ψύχραιμος χειρισμός της έκρυθμης κατάστασης με την Τουρκία, η αποφυγή ενός ελληνοτουρκικού πολέμου και η μεταστροφή της διεθνούς κοινής γνώμης υπέρ των ελληνικών θέσεων στο Κυπριακό και στο Αιγαίο. Μάλιστα, συχνά ο ξένος Τύπος εμφανιζόταν αιφνιδιασμένος από τις θετικές εξελίξεις στην Αθήνα. Σύμφωνα με κάποια δημοσιεύματα, «οι Ελληνες δεν ήταν ο εαυτός τους», αφού εμφανίζονταν εγκρατείς, πειθαρχημένοι, αποφασιστικοί και, πάνω απ’ όλα, αποτελεσματικοί.
Αργότερα, η διεθνής επιστημονική βιβλιογραφία αναγνώρισε στους χειρισμούς του Καραμανλή την καλύτερη δημοκρατική μετάβαση στα παγκόσμια χρονικά και ένα πρότυπο για όλες τις μεταβάσεις που ακολούθησαν. Σύμφωνα με τον Αμερικανό πολιτικό επιστήμονα Samuel Huntington, ο ελληνικός εκδημοκρατισμός υπερέχει για μία σειρά από λόγους, όπως, για παράδειγμα, το γεγονός ότι «από τις χώρες που εκδημοκρατίστηκαν πριν από το 1990, μόνο στην Ελλάδα υπήρξε ένας σημαντικός αριθμός αξιωματούχων της Δικτατορίας που υπέστη δίωξη και τιμωρία». Πού οφείλεται η ελληνική επιτυχία; Στο γεγονός ότι «ο Καραμανλής […] κινήθηκε με ταχύτητα όταν η λαϊκή υποστήριξη ήταν στο ζενίθ της. Ακολούθησε ξεκάθαρη, αποφασιστική αξιόπιστη, αλλά και εγκρατή πολιτική κολασμού…».
* Αναπληρωτής καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο – Επιστημονικός συνεργάτης του Ιδρύματος «Κωνσταντίνος Γ. Καραμανλής».
