Η απόφαση των Βρετανών να αποχωρήσουν από την Ε.Ε. σήμανε μεταξύ άλλων και το τέλος της ενταξιακής πορείας της Τουρκίας στην Ευρώπη. Αν και δεν το παραδέχεται κανείς επισήμως, είναι σαφές ότι η Τουρκία πλέον προσδοκά μόνο μία ειδική σχέση με την Ε.Ε.
Η Αγκυρα θα ήθελε να έχει το καθεστώς της περισσότερο συνδεδεμένης χώρας που δεν είναι μέλος. Αυτό το καθεστώς απολαύει ήδη η Νορβηγία (είναι π.χ. μέλος της συνθήκης Σένγκεν) και ίσως στο μέλλον η Βρετανία. Δύσκολα η Τουρκία θα μπορέσει να φθάσει σε ένα τέτοιο επίπεδο. Περιλαμβάνει και ελεύθερη μετακίνηση Τούρκων εργαζομένων, ενδεχόμενο που προκαλεί τρόμο σε πλείστα όσα ευρωπαϊκά κράτη.
Από το 1999 η υποστήριξη της εντάξεως της Τουρκίας στην Ε.Ε. κατέστη βασική παράμετρος της εξωτερικής μας πολιτικής. Η προσοχή επικεντρώθηκε στα προφανή πλεονεκτήματα που θα είχε για την Ελλάδα μία δημοκρατική-ευρωπαϊκή Τουρκία. Η Τουρκία όμως διεκδίκησε να ενταχθεί στην Ε.Ε. χωρίς να δεχθεί εκπτώσεις στις διεκδικήσεις της έναντι Ελλάδος και Κύπρου, και η Ε.Ε. αποδέχθηκε την τουρκική ιδιαιτερότητα. Επί παραδείγματι, η εφαρμογή της τελωνειακής ενώσεως Ε.Ε.-Τουρκίας στο έδαφος της Κύπρου παραπέμφθηκε για το τέλος των ενταξιακών διαπραγματεύσεων. Η Τουρκία εξακολουθεί να μην αναγνωρίζει την Κυπριακή Δημοκρατία και να απαγορεύει την προσέγγιση κυπριακών πλοίων στα λιμάνια της.
Η ένταξη της Τουρκίας, σε συνδυασμό με την ηγεμονική συμπεριφορά της, θα έθετε τις ελληνοτουρκικές διαφορές εκτός ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος. Κυρίως, θα εκμηδένιζε τα πλεονεκτήματα της συμμετοχής της Ελλάδος στην Ε.Ε. σε πολιτικό επίπεδο. Η νέα κατάσταση είναι συνεπώς μία θετική εξέλιξη.
Καλούμαστε όμως πλέον να διαμορφώσουμε νέα στρατηγική έναντι της Τουρκίας. Η διαπραγμάτευση θα είναι μακροχρόνια. Πρέπει να θέσουμε συγκεκριμένους όρους για την ειδική σχέση σε πλειάδα τομέων. Τα προβλήματα που δημιουργεί η Τουρκία σε Αιγαίο και Αν. Μεσόγειο προηγούνται. Μία άλλη πτυχή είναι ο εξευρωπαϊσμός της Τουρκίας. Δεν θέλουμε στην πόρτα μας ένα σουνιτικό Ιράν.
Υπάρχουν επίσης πιο πρακτικά θέματα που πρέπει να δούμε, με κυριότερο την τελωνειακή ένωση Ε.Ε.-Τουρκίας. Η συζήτηση έχει ήδη αρχίσει. Η τελωνειακή ένωση ετέθη εν ισχύι το 1996. Προέβλεπε κατάργηση τελωνειακών δασμών και ελεύθερη κυκλοφορία μόνον για τα βιομηχανικά και κατεργασμένα αγροτικά προϊόντα. Εξαιρέθηκε το εμπόριο αγροτικών προϊόντων. Πρόκειται για έναν ιδιαίτερα ισχυρό κλάδο της ελληνικής οικονομίας, που αντιπροσωπεύει γενικώς το 20% των ελληνικών εξαγωγών. Στην περίπτωση της Τουρκίας, το ποσοστό εξαγωγών των συγκεκριμένων προϊόντων είναι αμελητέο.
Η Τουρκία θέτει συστηματικά τεχνικά εμπόδια στα εισαγόμενα ευρωπαϊκά αγροτικά προϊόντα που είναι ομοειδή με εγχώρια προϊόντα της. Επιβάλλει υψηλότατους δασμούς στις ποσότητες που ξεπερνούν τη συμφωνημένη ποσόστωση (π.χ. το 2012 για ποσότητες τυριού φέτας πέραν του ορίου των 2.000 τόνων ο δασμός εισαγωγής ήταν 180%!). Επίσης, στην τελική τιμή ενσωματώνονται και διάφορες εισφορές υπέρ του στρατού ή των σεισμοπαθών κ.λπ. Αν και οι συγκεκριμένες πρακτικές επηρεάζουν θεωρητικώς όλες τις χώρες της Ε.Ε., στην πραγματικότητα θίγουν κυρίως την Ελλάδα, καθώς τα ελληνικά αγροτικά προϊόντα είναι ομοειδή με τα τουρκικά. Τέλος, η Τουρκία ακολουθεί πολιτική επιδοτήσεων και ενισχύσεων στη γεωργία και στην αλιεία που έρχεται σε αντίθεση με τις αντίστοιχες κοινές ευρωπαϊκές πολιτικές.
Οταν αποδεχθήκαμε το 1995 την τελωνειακή ένωση Ε.Ε.-Τουρκίας, κλείσαμε τα μάτια στη διακριτική μεταχείριση εις βάρος των ελληνικών προϊόντων. Το αντάλλαγμα ήταν η έναρξη διαπραγματεύσεων για την ένταξη της Κύπρου. Είκοσι χρόνια μετά πρέπει να δούμε τα πάντα εκ του μηδενός.
* Ο κ. Αγγελος Μ. Συρίγος είναι αν. καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
