Οι συναντήσεις μας με τον καθηγητή Γιάννη Μπολέτη άρχισαν μέσα στην καραντίνα του Μαρτίου του 2021 στο γραφείο του στο Λαϊκό. Ημασταν και οι δύο εμβολιασμένοι –ο γράφων με την πρώτη δόση– και ήπιαμε τσάι τραβώντας τις μάσκες μας μετά την κάθε γουλιά. Σάββατο είχαμε συναντηθεί, και το Λαϊκό είχε εφημερία, έναν όροφο πιο κάτω γινόταν «πόλεμος».
Στις αρχές Ιουλίου, ο καθηγητής Γιάννης Μπολέτης ήταν παρών όταν ο πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση, Αντώνης Παπαδημητρίου, παρέδωσε στον πρωθυπουργό Κυριάκo Μητσοτάκη ένα ολοκληρωμένο εθνικό σχέδιο μεταμοσχεύσεων. Εκτοτε συγκροτήθηκε μια επιτροπή στο υπουργείο Υγείας υπό την προεδρία του κ. Μπολέτη, που αναδιαμορφώνει το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα υλοποιηθεί το σχέδιο αυτό. Στόχος είναι η μεταμόσχευση να φτάσει στην Ελλάδα εκεί που βρίσκεται σήμερα στην Ευρώπη τόσο σε αριθμούς όσο και σε οργάνωση.
– Γιατί η Ελλάδα είναι διαφορετική, παρά τις προσπάθειες που έχουν γίνει;
– Οι προσπάθειες που έχουν γίνει δεν ήταν ποτέ επαρκείς ούτε συγκροτημένες. Αυτή την περίοδο δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για να γίνουν αυτά που πρέπει. Για πρώτη φορά συμμετέχει ένας μη κρατικός φορέας, το Ιδρυμα Ωνάση. Το London School of Economics, με τον συντονισμό των καθηγητών Ηλία Μόσιαλου και Βασίλη Παπαλόη και τη συμμετοχή Ελλήνων και ξένων ειδικών, εκπόνησε ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για τις μεταμοσχεύσεις. Το σχέδιο αυτό το χρηματοδότησε το Ωνάσειο Ιδρυμα, το οποίο επίσης διέθεσε τους πόρους για να προσληφθούν τοπικοί συντονιστές σε μονάδες εντατικής θεραπείας, κάτι που είναι ιδιαίτερα σημαντικό και δεν είχε γίνει μέχρι τώρα.
– Πώς θα είναι αυτό το σύστημα;
– Ο Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων (ΕΟΜ) θα προσλάβει γιατρούς ή άλλους επαγγελματίες υγείας, τους οποίους θα τοποθετήσει σε μονάδες εντατικής θεραπείας (ΜΕΘ). Αυτοί θα είναι επιφορτισμένοι με την παρακολούθηση των νοσηλευομένων και όταν διαπιστωθεί ότι έχει επέλθει εγκεφαλικός θάνατος, θα αναλαμβάνουν, μετά την άδεια των συγγενών, την προώθηση της διαδικασίας για τη δωρεά οργάνων. Αυτήν τη στιγμή οι μονάδες δεν καταγράφουν καν τους εγκεφαλικά νεκρούς.
Αν σε κάθε ΜΕΘ έχεις τον τοπικό συντονιστή, που θα αναφέρεται στον Εθνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων συντάσσοντας καθημερινά έκθεση για τον αριθμό των εγκεφαλικά νεκρών, τότε θα αλλάξουν τα πράγματα.
– Αυτό προϋποθέτει ότι κάποιος, δηλαδή ο γιατρός της ΜΕΘ, θα μιλάει στους συγγενείς για τη δωρεά και προϋποθέτει ακόμη να απαγκιστρωθεί ο Ελληνας από τη λογική ότι ο άνθρωπός του πρέπει να ζήσει ανεξάρτητα από το αν έχει ήδη πεθάνει…
– Ακριβώς! Η διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου σημαίνει, δυστυχώς, ότι η ζωή του ανθρώπου τελείωσε, χωρίς ελπίδα επιστροφής. Η καρδιά σε ελάχιστα 24ωρα θα σταματήσει να λειτουργεί, επειδή έχει επισυμβεί θάνατος του εγκεφαλικού στελέχους. Τότε λοιπόν μπορεί ο γιατρός να πει στους συγγενείς – με κάθε σεβασμό προς τον εκλιπόντα και συναίσθηση του πόνου της οικογένειάς του: «Ξέρετε, δυστυχώς, παρά τις προσπάθειές μας ο άνθρωπός σας κατέληξε. Διατηρούμε τεχνητά την αναπνοή του και η καρδιά του, αναπόφευκτα, θα σταματήσει να χτυπάει σε λίγες ώρες ή ημέρες. Εχουμε κάνει όλες τις απαραίτητες δοκιμασίες και είναι επιβεβαιωμένος ο εγκεφαλικός θάνατος. Εχετε τη δυνατότητα, αν επιθυμείτε, να δωρίσετε τα όργανά του. Να δώσετε ζωή μέσα από τον θάνατο, να δώσετε χαρά μέσα από τη θλίψη σας, σε οκτώ συνανθρώπους μας και στις οικογένειές τους». Αυτό περιμένεις να πει ο γιατρός.
Τώρα θα μου πεις γιατί δεν το λέει μέχρι τώρα; Ορισμένες φορές το λέει, όχι όμως πάντα, και σίγουρα όχι στον βαθμό που σε άλλες χώρες το λένε. Πρώτον, γιατί δεν έχει μπει στην καθημερινή πρακτική των εντατικολόγων, που περιορίζεται συχνά στο κάνω ό,τι μπορώ για να ζήσει ο ασθενής μου και εκεί τελειώνει η αποστολή μου. Απουσιάζει το ένα βήμα παραπέρα. Δεύτερον, είναι ο μεγάλος φόρτος εργασίας των εντατικολόγων, η στενότητα των κλινών και μαζί οι διαδικαστικές δυσκολίες που οδηγούσαν στο να το αποφεύγουν. Και οι ίδιοι οι συγγενείς, μέσα στο πένθος τους και στην ταλαιπωρία που πιθανόν είχαν υποστεί για να βρεθεί κρεβάτι στη ΜΕΘ, δεν ήταν ικανοποιημένοι από το σύστημα και δεν αντιμετώπιζαν θετικά την ιδέα της δωρεάς.
Στην Ελλάδα είχαμε 600 κρεβάτια ΜΕΘ, τώρα έχουμε 1.200. Θα περάσει η πανδημία του κορωνοϊού και θα έχουμε τη δυνατότητα νοσηλείας διπλάσιων ασθενών στις ΜΕΘ. Αν εκεί προωθήσεις τη δωρεά και αν σε κάθε ΜΕΘ έχεις ένα άτομο, τον τοπικό συντονιστή, που θα αναφέρεται στον ΕΟΜ, κατ’ αρχάς συντάσσοντας καθημερινά έκθεση για τον αριθμό των εγκεφαλικά νεκρών που νοσηλεύονται, τότε θα αλλάξουν τα πράγματα. Θα ξέρει λοιπόν ο ΕΟΜ ότι στη μονάδα σου είχες 30 εγκεφαλικά νεκρούς τον τελευταίο χρόνο και δεν αξιοποιήθηκε κανένας ως δότης. Και αυτό από μόνο του και συγκριτικά με το τι γίνεται σε άλλες μονάδες, δημιουργεί άμιλλα και ευθύνη. Αυτό που περιγράφω, ο τοπικός συντονιστής δηλαδή, είναι η πεμπτουσία του συστήματος της Ισπανίας.
– Ηταν πίσω και αυτοί;
– Αυτοί νομοθέτησαν για τις μεταμοσχεύσεις μετά εμάς. Κάθισαν, όμως, με σοβαρότητα και οργάνωσαν το σύστημά τους, με αποτέλεσμα να έχουν 50 δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού, ενώ εμείς έχουμε μόλις 5.
– Αυτός που θέλει σήμερα να λάβει όργανο τι αντιμετωπίζει;
– Η κατάσταση είναι τραγική. Με τόσο λίγους δότες, τι μπορεί κανείς να περιμένει; Πεθαίνει κόσμος γιατί δεν βρίσκεται μόσχευμα καρδιάς, πνεύμονα ή ήπατος, και είναι παρά πολλοί αυτοί που μένουν στην αιμοκάθαρση διότι δεν υπάρχει επαρκής αριθμός νεφρικών μοσχευμάτων. Οπως προανέφερα, στη χώρα μας έχουμε 5 δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού, όταν ο μέσος ευρωπαϊκός όρος είναι 22.
Η ασυμβατότητα και το πρόγραμμα ανταλλαγών μεταξύ ζώντων δοτών
«Σε ό,τι αφορά το νεφρό, θα σας αναφέρω χαρακτηριστικά τα εξής: Το 2020, χρονιά κορωνοϊού, στο Λαϊκό Νοσοκομείο κάναμε 75 μεταμοσχεύσεις νεφρού από ζώντες δότες (88% του συνολικού αριθμού της χώρας), έναντι 50-55 τα προηγούμενα χρόνια. Το ίδιο έτος ξεκίνησε το πρόγραμμα παιδιατρικών μεταμοσχεύσεων και έγιναν 19 μεταμοσχεύσεις. Επιπλέον, κάνουμε όλες τις ανοσολογικά δύσκολες μεταμοσχεύσεις. Eχουμε ήδη μια σειρά σχεδόν 100 μεταμοσχεύσεων με ασύμβατη ομάδα αίματος μεταξύ δότη και λήπτη. Εξάλλου, αν ένας δότης δεν είναι συμβατός με τον δικό του λήπτη, μπορεί, σύμφωνα με νομοθεσία που προωθήθηκε τελευταία, να δωρίσει το νεφρό του σε έναν υποψήφιο λήπτη του εθνικού μητρώου αναμονής και αυτόματα ο δικός του λήπτης να έρθει σε άμεση προτεραιότητα στο προαναφερθέν μητρώο.
Εχουμε ήδη κάνει τέσσερις τέτοιες μεταμοσχεύσεις.
Λειτουργεί επίσης πρόγραμμα ανταλλαγών μεταξύ ζώντων δοτών, που σημαίνει ότι αν εσύ δεν μπορείς να λάβεις νεφρό από εμένα λόγω ασυμβατότητας, αλλά ταιριάζεις με τον δότη ενός άλλου ζευγαριού, του οποίου ο λήπτης είναι συμβατός με εμένα, γίνεται χιαστί ανταλλαγή δότη-λήπτη. Eχουμε, με τον τρόπο αυτό, μεταμοσχεύσει τέσσερα ζευγάρια. Με την αξιοποίηση όλων αυτών των δυνατοτήτων μεταμοσχεύονται άτομα που διαφορετικά θα περίμεναν για απρόβλεπτο χρονικό διάστημα».
– Εκτός από τις μεταμοσχεύσεις, τι γίνεται με την ευρύτερη αντιμετώπιση των παιδιών στο Ωνάσειο;
– Οι παιδοκαρδιοχειρουργικοί ασθενείς στη χώρα μας είναι περίπου 500 ανά έτος, οι οποίοι αν διασπαρούν δεν δημιουργείται η απαιτούμενη εμπειρία. Στο Ωνάσειο χειρουργούνται σήμερα παραπάνω από τα μισά παιδιά και στόχος μας είναι η ενίσχυση της θέσης του Ωνασείου ως κέντρου αναφοράς για τα παιδιά με καρδιολογικά και καρδιοχειρουργικά προβλήματα. Εχουμε υπογράψει συμφωνία με το Great Ormond Street, το μεγαλύτερο ίσως παιδιατρικό νοσοκομείο στην Ευρώπη, ώστε σε ό,τι αφορά την παιδοκαρδιοχειρουργική, να μας αξιολογήσουν, να επισημάνουν τυχόν κενά και σημεία που πρέπει να βελτιώσουμε και να συνεισφέρουν στη συνεχιζόμενη εκπαίδευση του προσωπικού, καθώς και στην παρακολούθηση της προόδου μας σε ορίζοντα μιας τριετίας. Το Ιδρυμα Ωνάση διέθεσε το ποσό των 400.000 ευρώ γι’ αυτό το πρόγραμμα. Σε μια τριετία, οπότε θα είναι έτοιμο το καινούργιο κτίριο, θεωρούμε ότι οι υπηρεσίες μας προς το παιδί, από το ήδη υψηλό επίπεδο όπου βρίσκονται σήμερα, αναμένεται να βελτιστοποιηθούν.
Το Ωνάσειο
«Οι διαδικασίες πρόσληψης στο Ωνάσειο είναι ανοιχτές, ανταγωνιστικές και κατά συνέπεια αξιοκρατικές. Αρκετοί από τους προσλαμβανόμενους δεν συνδέονται με το νοσοκομείο. Ετσι επιδιώκουμε την ιδανική αναλογία ιατρών μεταξύ αυτών που έχουν εξαιρετική εκπαίδευση και εμπειρία από την προϋπηρεσία τους στο Ωνάσειο κι εκείνων που μεταφέρουν εμπειρία άλλων κέντρων. Εισάγουμε σύγχρονες μεθόδους, όπως αυτές της επεμβατικής καρδιολογίας για την αντιμετώπιση δομικών καρδιοπαθειών χωρίς χειρουργική επέμβαση. Επεκτείνονται τα υβριδικά χειρουργεία και ένας αυξανόμενος αριθμός επεμβάσεων γίνεται με μικρή χειρουργική τομή. Στο νέο κτίριο, προβλέπεται παιδιατρικός τομέας με τρεις διακριτές διευθύνσεις, παιδοκαρδιολογία, παιδοκαρδιοχειρουργική και ΜΕΘ παίδων. Και βέβαια, το Ωνάσειο Εθνικό Μεταμοσχευτικό Κέντρο θα έχει τη δυνατότητα μεταμόσχευσης όλων των συμπαγών οργάνων με τη δημιουργία ενός δικτύου συνεργασίας με τις υπάρχουσες μονάδες μεταμοσχεύσεων».
Η συνάντηση
Βρεθήκαμε δύο φορές με τον καθηγητή Γιάννη Μπολέτη. Την πρώτη ήπιαμε μόνο τσάι. Τη δεύτερη είχαν αρθεί τα περιοριστικά μέτρα και φάγαμε στο εστιατόριο του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας. Παραγγείλαμε μπιφτέκια και εκείνος επέμεινε να πάρουμε και πατάτες τηγανητές, ήπιε ένα ποτήρι κρασί και εγώ μια μπίρα. Ο ιδιοκτήτης του εστιατορίου επέμεινε να μην πληρώσουμε.
