Στον χώρο της αμερικανικής βιοτεχνολογίας είναι γνωστός ως «ο τσάρος». Δεν είναι τυχαίο ότι την άνοιξη του 2020 ο Οργανισμός Καινοτομίας Βιοτεχνολογίας των ΗΠΑ τον όρισε συντονιστή των προσπαθειών όλων των εταιρειών του κλάδου για την αντιμετώπιση του κορωνοϊού. Το βιογραφικό του… ζαλίζει.
Ο Τζορτζ Σκάνγκος εγκατέλειψε μια επιτυχημένη ακαδημαϊκή καριέρα –ήταν καθηγητής Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins– για να διαγράψει μια εξίσου αξιοζήλευτη πορεία στον χώρο της φαρμακοβιομηχανίας, με θέσεις-κλειδιά σε εταιρείες όπως η Bayer, η Exelixis και η Biogen, πριν δημιουργήσει τη δική του εταιρεία, Vir Biotechnology. Στη διάρκεια της πανδημίας η Vir προχώρησε και στην παραγωγή μονοκλωνικών αντισωμάτων για την COVID-19. Τρίτης γενιάς Ελληνοαμερικανός, ο Σκάνγκος δεν κρύβει την αγάπη του για την Ελλάδα, την οποία επισκέπτεται συχνά. Στις αρχές Απριλίου θα ταξιδέψει στην Αθήνα προκειμένου να βραβευθεί για τη συνολική προσφορά του στην επιστήμη, στο πλαίσιο των φετινών Prix Galien Greece.
– Πού φθάνουν οι ρίζες σας;
– Στη Μονεμβασιά από τον πατέρα μου και στους Δελφούς από τη μητέρα μου. Οι παππούδες και οι γιαγιάδες μου μετανάστευσαν στις ΗΠΑ στα χρόνια του Μεσοπολέμου. Προέρχονταν από πάμφτωχες οικογένειες και οι τέσσερις. Πολλές φορές σκέφτομαι πόσο διαφορετική θα ήταν η ζωή μου αν είχα γεννηθεί κι εγώ σε ένα τέτοιο περιβάλλον. Είμαστε μεγάλη οικογένεια και πολύ δεμένη. Εχω 34 εξαδέλφια! Ενας από τους δέκα αδελφούς του πατέρα μου ζει σε ένα χωριό της Πελοποννήσου και τον επισκέπτομαι όποτε μου δίνεται η ευκαιρία. Μεγάλωσα στην ελληνική συνοικία της Λιν, στη Μασαχουσέτη. Μέχρι που πήγα στο σχολείο μιλούσα μόνο ελληνικά. Με τα χρόνια, όμως, δυστυχώς η σχέση μου με τη γλώσσα μας ατόνησε. Είναι κάτι για το οποίο μετανιώνω.
– Ποιο ήταν το επάγγελμα των γονιών σας;
– Ο πατέρας μου ήταν πολύ έξυπνος και, μολονότι δεν είχε κάποιο πτυχίο, δούλευε ως λογιστής. Η ευφυΐα και οι ικανότητές του ήταν πάντα σε αναντιστοιχία με τις θέσεις εργασίας που έβρισκε και με τα χρήματα που κέρδιζε, λόγω του ότι δεν διέθετε τυπικά προσόντα. Ισως γι’ αυτό ήθελε διακαώς η αδελφή μου κι εγώ να σπουδάσουμε. Η μητέρα μου ήταν νοικοκυρά, αφοσιωμένη στην ανατροφή μας.
Οι τροπικές νόσοι ανεβαίνουν ολοένα και πιο βόρεια. Η κλιματική κρίση τις φέρνει στο κατώφλι μας. Η αντιμετώπισή τους θα είναι μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της Ιατρικής.
– Αληθεύει ότι αρχικά πήγατε στο Πανεπιστήμιο Κορνέλ για να σπουδάσετε Γαλλικά;
– Ναι, δεν αγαπούσα καθόλου τις επιστήμες. Ομως ένα υποχρεωτικό μάθημα Βιολογίας στο πρώτο έτος, με έναν σπουδαίο καθηγητή, τον Γουίλιαμ Κίτον, με έκανε να αλλάξω ρότα. Πήρα πτυχίο Βιολογίας, έκανα μεταπτυχιακό στη Μικροβιολογία και άρχισα να εργάζομαι σε μια εταιρεία που προμήθευε με εξοπλισμό μικροβιολογικά εργαστήρια. Σύντομα κατάλαβα ότι δεν είχε καμία σημασία αν οι πελάτες αγόραζαν από εμάς ή από τους ανταγωνιστές μας, δεν θα άλλαζε ο ρους της Ιστορίας, οι προσπάθειές μου ήταν άσκοπες. Επίσης συνειδητοποίησα ότι περισσότερο με ενδιέφερε αυτό που συνέβαινε μέσα στα εργαστήρια. Αποφάσισα, λοιπόν, να συνεχίσω τις μεταδιδακτορικές σπουδές μου στο Γέιλ, στην ομάδα του θρυλικού μοριακού βιολόγου Φράνσις Ραντλ, που έμελλε να δημιουργήσει το πρώτο διαγονιδιακό ποντίκι.
– Το πέρασμά σας στη βιοτεχνολογία πώς έγινε;
– Χάρη στον Φράνσις. Οταν εκείνος μου ζήτησε να τον βοηθήσω στον σχεδιασμό μιας νέας εταιρείας βιοτεχνολογίας, δίδασκα ήδη Βιολογία στο Johns Hopkins. Πήρα ετήσια εκπαιδευτική άδεια και ξεκινήσαμε. Δεν επέστρεψα ποτέ στο αμφιθέατρο. Είχα βρει τον στόχο μου: τη δημιουργία φαρμάκων που θα έσωζαν ζωές. Η εταιρεία του σύντομα πουλήθηκε στην Bayer, στην οποία έμεινα μία δεκαετία ως επικεφαλής του τμήματος Ερευνας και Ανάπτυξης. Ποτέ δεν ένιωσα άνετα, όμως, στο περιβάλλον ενός φαρμακευτικού κολοσσού. Αποφάσισα, λοιπόν, το 1996 να στηρίξω το εγχείρημα του Στέλιου Παπαδόπουλου και του Σπύρου Αρταβάνη-Τσάκωνα στην Exelixis, με μόλις είκοσι άτομα προσωπικό. Δεκατέσσερα χρόνια μετά μπήκα στο δυναμικό της Biogen και το 2016 έφτιαξα τη Vir, εστιάζοντας σε ιογενή μεταδοτικά νοσήματα, όπως η γρίπη, η φυματίωση, η ηπατίτιδα, ο HIV. Εξασφαλίσαμε περισσότερα από 600 εκατομμύρια δολάρια για την ανάπτυξη νέων θεραπειών. Βασικός χρηματοδότης μας για την έρευνα που αφορά τη φυματίωση και τον HIV είναι το Ιδρυμα Μπιλ και Μελίντα Γκέιτς.
– Με αφορμή αυτό που είπατε για την Bayer, δεν μπορώ να μη σας ρωτήσω σε τι διαφέρει ο χώρος της βιοτεχνολογίας από τις μεγάλες φαρμακευτικές. Αν διαφέρει…
– Τα στελέχη της «big pharma» ξυπνούν το πρωί σκεπτόμενα πώς θα βγάλουν όσο το δυνατόν περισσότερα χρήματα για επενδυτές που ήδη είναι πάρα πολύ πλούσιοι. Στη βιοτεχνολογία δεν γίνονται όλα για το κέρδος. Κίνητρό μας είναι να δημιουργήσουμε έναν καλύτερο, πιο ασφαλή κόσμο για την ανθρωπότητα. Αυτό που με κάνει να σηκώνομαι από το κρεβάτι μου κάθε πρωί είναι η σκέψη ότι υπάρχουν εκεί έξω ασθενείς που έχουν ανάγκη από πιο αποτελεσματικές θεραπείες. Από το ξεκίνημά μου, λοιπόν, και ίσως σας φανεί ρομαντικό ή υπερβολικά ιδεαλιστικό, πίστευα ότι αν στο επίκεντρο των προσπαθειών σου είναι ο ασθενής, θα έρθει και το κέρδος. Δεν διαψεύστηκα.
«Να γίνεται ο κόσμος καλύτερος χάρη σε σένα»
– Περιμένατε την πανδημία ή σας αιφνιδίασε;
– Σκεφτόμουν ότι ήταν πολύ πιθανό να χρειαστεί να αντιμετωπίσουμε μια επιδημία, ακόμα και πανδημία, πιθανότατα γρίπης, όμως όχι από έναν νέο ιό. Υπό αυτή την έννοια, ο SARS-CoV-2 με ξάφνιασε. Κι ακόμα δεν έχει τελειώσει η περιπέτεια. Στην αίθουσα όπου βρισκόμαστε αυτή τη στιγμή τουλάχιστον ένας από τους γύρω μας έχει COVID-19 και δεν το ξέρει. Μπορεί ο ιός να μην είναι τόσο θανατηφόρος όσο στην αρχή, αλλά εξακολουθεί να προκαλεί απώλειες και σοβαρά προβλήματα.
– Μάθαμε κάτι;
– Η πανδημία ανάγκασε όλους όσοι ασχολούμαστε με τη βιοτεχνολογία να δείξουμε τον καλύτερο εαυτό μας, να δούμε τη μεγάλη εικόνα, έναν κοινό σκοπό, οδήγησε σε επενδύσεις που διαφορετικά δεν θα ήταν εύκολο να γίνουν. Σώθηκαν εκατομμύρια ζωές, αποφεύχθηκαν πολλαπλάσια εκατομμύρια νοσηλείες.
– Συμμερίζεστε την ανησυχία για την έξαρση των ζωονόσων;
– Απολύτως. Ο επόμενος κορωνοϊός μάς περιμένει πιο κάτω και υπάρχουν μερικά εφιαλτικά σενάρια. Aν η θνησιμότητα του SARS το 2003 ήταν 10% και του MERS το 2012 (με μικρότερη βέβαια μεταδοτικότητα) 35%, πόσο απειλητικός θα είναι για την ανθρωπότητα ένας καινούργιος συγγενικός ιός; Και ας μην ξεχνάμε τις τροπικές νόσους, όπως ο Zika, ακόμα και ο Εμπολα, οι οποίες ανεβαίνουν ολοένα και πιο βόρεια. Η κλιματική κρίση τις φέρνει στο κατώφλι μας. Η αντιμετώπισή τους θα είναι μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της Ιατρικής τις επόμενες δεκαετίες.
– Πού οδεύει η βιοτεχνολογία;
– Αυτά που έχουμε επιτύχει ως κλάδος τα τελευταία 20 χρόνια είναι εντυπωσιακά. Αλλά ο ρυθμός των τεχνολογικών εξελίξεων επιταχύνεται, οπότε θα δούμε ακόμη μεγαλύτερα άλματα, ειδικά στις γονιδιακές θεραπείες και στις ασφαλείς παρεμβάσεις στην τροποποίηση του γονιδιώματος για την πρόληψη κληρονομικών ασθενειών. Με την προϋπόθεση να διευθετηθούν και τα ηθικά ζητήματα που εγείρονται.
– Πώς θα περιγράφατε την ελληνική πλευρά της προσωπικότητάς σας;
– Γενετικά είμαι 100% Ελληνας. Πολιτισμικά Αμερικανός. Κάθε φορά που έρχομαι στην Ελλάδα, όμως, και επισκέπτομαι το χωριό του πατέρα μου, ξυπνάει το ελληνικό κομμάτι μου. Και παρά το πρόβλημα με τη γλώσσα, απολαμβάνω την επικοινωνία με τους ντόπιους. Είμαστε ζεστοί, φιλόξενοι και γενναιόδωροι οι Ελληνες. Και από τότε που γεννιόμαστε αρχίζουμε να εξοικειωνόμαστε με την κριτική σκέψη. Αυτό ίσως το χρωστάμε στους αρχαίους προγόνους μας.
– Ποιος είναι ο δικός σας ορισμός της επιτυχίας;
– Να γίνεται έστω και απειροελάχιστα καλύτερος ο κόσμος χάρη σε σένα και στις επιλογές σου.
Τα μονοκλωνικά
«Σε διεθνές επίπεδο, οι γιατροί δεν μπόρεσαν να χρησιμοποιήσουν πάντα τα μονοκλωνικά αντισώματα για την COVID-19 με τον σωστό τρόπο, δεν υπήρχε γνώση. Δεν χορηγήθηκαν πάντα εγκαίρως στους νοσούντες ούτε τα πρωτόκολλα έκαναν σε όλες τις χώρες ισότιμα εφικτή τη χορήγησή τους. Στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, πάντως, η συμβολή τους σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, με υποκείμενα νοσήματα, ήταν πολύτιμη. Επίσης, κάθε πανδημία έχει και πολιτική διάσταση. Αλλες εταιρείες, που έχουν γραμμές παραγωγής στις ΗΠΑ, είχαν τη στήριξη της αμερικανικής κυβέρνησης. Ο δρόμος της Vir, στην αρχή τουλάχιστον, ήταν σπαρμένος με δυσκολίες».
Η συνάντηση
Γευματίσαμε στο θρυλικό εστιατόριο «Ολυμπος Νάουσα», στο ισόγειο του ξενοδοχείου ON Residence, στη Θεσσαλονίκη. Λίγες εβδομάδες μετά τη συνάντησή μας ανακοινώθηκε η απόφασή του να παραδώσει τα ηνία της εταιρείας του στην έμπειρη Μαριάν ντε Μπέικερ. «Είμαι εβδομήντα πέντε ετών. Κανονικά θα έπρεπε να βρίσκομαι σε κάποιο ελληνικό νησί με τη σύζυγό μου και να απολαμβάνω τον ήλιο και τη θάλασσα. Τι με κινητοποιεί ακόμη; Το όραμά μου και η διάθεσή μου να σταθώ στο πλευρό νέων ανθρώπων της βιοτεχνολογίας, ως μέντορας», μου είχε πει ο Τζορτζ Σκάνγκος. Μάλλον ήρθε η ώρα, έπειτα από δεκαετίες σκληρής δουλειάς, να αφοσιωθεί στο δεύτερο…
