Η κουβέντα με τον Γιάννη Ψαρράκη είναι αποκαλυπτική για τη λειψή σχέση μας με τη φύση, για την άγνοια των διαστάσεών μας, των μικρών και μαζί θεόρατων, για την παραμελημένη τελειότητα δίπλα μας, εντέλει για τη βάση και την ουσία της ύπαρξης. Για τον Γιάννη Ψαρράκη, πρώην ναυτικό καριέρας, που δεν τον κράτησε η θάλασσα και επέστρεψε νωρίς στον τόπο του, στα Βάτικα Λακωνίας, για να ζήσει καλλιεργώντας την πατρογονική γη, η ανακάλυψη αυτού που μας περιβάλλει «μας βάζει στη θέση μας· και αρχίζουμε λίγο λίγο να βρίσκουμε άκρες αυτοπροσδιορισμού, ποιοι είμαστε, από πού ήρθαμε, πώς πρέπει να ζήσουμε πάνω στη Γη».
Αγρότης στο επάγγελμα, φυσιοδίφης από τότε που έριξε τη ζαριά για τη ζωή του, θεωρείται ο γκουρού της άγριας φύσης και ζωής και μέγας δάσκαλος σε αυτό το άκρο της Πελοποννήσου, το μαγευτικό κατέβασμα του Πάρνωνα, από τη Μονεμβάσια μέχρι την Ελαφόνησο και τον Καβομαλιά. Νιώθεις αμέσως οικεία μαζί του. Από την πρώτη του λέξη καταλαβαίνεις ότι έχει ορίσει τα θέλω του πολύ πέρα από τον ίδιο. Μιλάει μέσα από τα βάθη μιας καρδιάς που έχει ψηλαφίσει σε εύρος τ’ ανθρώπινα, ήρεμα, αβίαστα, λιτά. Καθόμαστε στην ταράτσα της ταβέρνας «Νεράιδα», τοπόσημου της περιοχής, στον Αγιο Νικόλαο Βοιών, ψηλά πάνω από τη Νεάπολη, μέσα σε μια πλούσια βλάστηση από ελιές, συκιές, κουμαριές, βελανιδιές, κέδρους, πλατάνια, χαρουπιές. Ακούμε μόνο την ανάσα της φύσης και κάπου κάπου λίγες χαρούμενες φωνές από κάτω, τον κεντρικό χώρο της ταβέρνας.
Στα βουνά, στις ρεματιές, στα λαγκάδια, στις σπηλιές, στους βυθούς, κατάλαβα ότι δεν γνωρίζουμε τον τόπο μας.
«Βγαίνοντας έξω στη φύση, στα βουνά, στις ρεματιές, στα λαγκάδια, στις σπηλιές, στους βυθούς, κατάλαβα ότι δεν γνωρίζουμε τον τόπο μας. Γεννιόμαστε κάπου, ζούμε καθημερινά εκεί, έχουμε ένα συγκεκριμένο δρομολόγιο, π.χ. από το σπίτι στο χωράφι, από το χωράφι στο σπίτι, από το σπίτι στην καφετέρια, κάνα Σαββατόβραδο με φίλους, και η ζωή κλείνεται σε αυτά τα περιθώρια, ενώ η φύση ανοίγει απέραντους ορίζοντες· εκεί έξω υπάρχει ένας κόσμος απείρως μεγαλύτερος από εκείνον που γνωρίζουμε». Αρχισε να τον μαθαίνει όλο και πιο καλά όσο πιο βαθιά βουτούσε μέσα του, σε βυθούς «και τον παράξενο, μαγικό κόσμο τους», σε σπηλιές, με τον Σπηλαιολογικό Ομιλο Ταϋγέτου-Πάρνωνα, όπου «είδα πράγματα και θαύματα». Οπως; «Κατεβήκαμε σε ένα τεράστιο βάραθρο και στα 20 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας αντικρίσαμε μια λίμνη, όχι με αλμυρό, αλλά με γλυκό νερό, και ένα ολόκληρο οικοσύστημα, μια πλήρη τροφική αλυσίδα, υπήρχαν πουλιά, πεταλούδες, έντομα, υδρόβιοι οργανισμοί». Το έναυσμα για τη μελέτη και καταγραφή της πλούσιας χλωρίδας του τόπου του, όμως, ήταν η γνωριμία με το έργο του Κωνσταντίνου Γουλιμή, νομικού και ερασιτέχνη βοτανολόγου, ο οποίος τη δεκαετία του ’50, μεταξύ των δεκάδων χιλιάδων φυτών που κατέγραψε, αποτύπωσε περίπου 150 είδη της περιοχής αλλά και μια άγνωστη έως τότε άγρια τουλίπα, που πήρε το όνομα του – «τουλίπα Γουλιμή».
«Αργότερα βέβαια η τουλίπα Γουλιμή ανακαλύφθηκε και στα Κύθηρα και στη συνέχεια στη δυτική Κρήτη, γεγονός που αποκαλύπτει ενδεχομένως και την ηλικία του φυτού, από τότε, ίσως 2,5 εκατ. χρόνια πριν, που εικάζεται ότι η απόληξη του Πάρνωνα, τα Κύθηρα και η Κρήτη ήταν μια παλαιογεωγραφική συνέχεια. Εμείς το γνωρίζαμε το φυτό, το είχαμε στα χωράφια μας, ήταν ο ζαφειριός, μας έδειχναν οι γιαγιάδες μας πώς να το ξεχωρίζουμε, επειδή ο βολβός του είναι βρώσιμος – και πολύ νόστιμος». Και έγινε όνειρό του να μπορέσει να ανακαλύψει και να καταγράψει ίσως και 60 με 70 φυτά, και να κάνει αυτή τη γνώση κτήμα όλων. «Ομως αυτό κόστιζε, μηχανές, φιλμ, εμφανίσεις. Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής και η ψηφιακή κάμερα μου έλυσαν τα χέρια». Και τα καταγεγραμμένα φυτά έγιναν όχι μόνο 60, αλλά 100, κι έπειτα 300 και σήμερα 600. Σε εισήγησή του σε διεθνές συμπόσιο στη Μονεμβασιά, το 2011, εκτίμησε ότι στην περιοχή ευδοκιμούν περισσότερα από 1.000 είδη, και θεωρήθηκε υπερβολή, ωστόσο αργότερα επιβεβαιώθηκε από ανάλογη εκτίμηση του υπ. Περιβάλλοντος. «Σήμερα θα έλεγα ότι τότε αδίκησα τον τόπο μου, μάλλον είναι ακόμη περισσότερα. Οπως πίστευε ο Γουλιμής και δεν πρόλαβε να το επιβεβαιώσει, η απόληξη του Πάρνωνα μέχρι τον Καβομαλιά είναι μια κιβωτός βοτανικών θησαυρών».
Και πιστεύοντας ότι θα ήταν εγωιστικό να κρατήσει κλεισμένο αυτόν τον θησαυρό, «θα έχανε την αξία του, θα έπρεπε να είναι περιουσία όλων», ίδρυσε με φίλους τον Σύλλογο «Τουλίπα Γουλιμή», και μια νέα εποχή ανέτειλε στην περιοχή. Εκατοντάδες διαδρομές με φυσιολατρικό, παλαιοντολογικό, ιστορικό, αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Και χαιρόταν ο κ. Ψαρράκης, που ο κόσμος ανακάλυπτε ό,τι σημαντικό παράβλεπε για χρόνια και το οποίο διεύρυνε τους ορίζοντές του, που μάθαινε τα πιο θαυμαστά ασήμαντα (π.χ. ότι η πέτρα ήταν στην πραγματικότητα απολιθωμένος κορμός, ότι το πιο ταπεινό αγριολούλουδο είχε ιστορία και μυθολογία). Δεκάδες θαλασσοπορίες. Δεκάδες επισκέψεις σε σχολεία, «τα παιδιά είναι σφουγγάρια, μαθαίνουν ταχύτατα, είναι συγκινητικός ο ενθουσιασμός κυρίως των μικρών παιδιών». Περισσότερες από χίλιες διασώσεις τραυματισμένων, δηλητηριασμένων, άρρωστων ζώων, πτηνών και κητωδών, σε συνεργασία πάντα με μεγάλες οργανώσεις. Προστασία της ωοτοκίας της χελώνας καρέτα καρέτα.
Στις φωλιές των πουλιών και της καρέτα καρέτα
Ξυπνάει αξημέρωτα, βάζει για πότισμα ένα τμήμα του κτήματος με τα ελαιόδεντρα και έπειτα ξεκινάει τις αυτοψίες στις παραλίες από τη Νεάπολη έως την Ελιά (40 χλμ.), για να καταγράψει τις αλλαγές στις φωλιές των χελωνών καρέτα καρέτα. Παράλληλα, χτενίζει την περιοχή για τυχόν ζώα και πουλιά σε ανάγκη (ο Καβομαλιάς και ο υδροβιότοπος της Στρογγύλης είναι περάσματα μεταναστευτικών πουλιών). Μεσημέρι πια, επιστρέφει στο κτήμα, βάζει για πότισμα το άλλο του τμήμα, γευματίζει, ξεκουράζεται και στις 4.30 αρχίζει τον έλεγχο του κόλπου των Βατίκων.
Εθελοντές ελέγχουν επιπλέον όλη την περιοχή έως τη Μονεμβασιά και τις ακτές της Ελαφονήσου. «Το βράδυ μου το αφιερώνω στο πέρασμα στα ηλεκτρονικά αρχεία όλων των δεδομένων της ημέρας, τις διασώσεις, περιθάλψεις ζώων και πουλιών, επανεντάξεις στο φυσικό περιβάλλον, τις φωτογραφίες και τα στοιχεία για τις φωλιές των καρέτα καρέτα, τυχόν θανάτους χελωνών, καταγράφουμε περί τις 40 με 45 ετησίως. Η καταγραφή βοηθά να εκτιμήσεις μια πραγματικότητα. Κάθε χρόνο εξυπηρετούμε περίπου 180 φωλιές. Οι 60 καταστρέφονται από θήρευση, πλημμυρισμό ή αρρώστια. Από κάθε φωλιά εκκολάπτονται 60 με 65 χελωνάκια, δηλαδή περίπου 7.000 νεογνά φτάνουν κάθε χρόνο στο νερό. Από αυτά θα φτάσει σε ηλικία αναπαραγωγής ένα στα 1.000. Δηλαδή, αγωνιζόμαστε επί 4,5 μήνες τόσοι άνθρωποι για να προσθέσουμε στο είδος επτά νέες ζωές, όταν χάνουμε τόσα… Τις χρειαζόμαστε τις χελώνες, τρώνε μέδουσες, διασφαλίζουν παραλίες χωρίς τσούχτρες, κάνουν καλό στον τουρισμό και στην οικονομία του τόπου».
Ο κ. Ψαρράκης διοργανώνει με τον σύλλογο και αστρονομικές βραδιές. «Στην ενασχόληση με το σύμπαν, ο άνθρωπος θα βρει τις αρχές της δημιουργίας και της ύπαρξής του, απαντήσεις για το περιβάλλον, θα αντιληφθεί ίσως καλύτερα το πρόβλημα της συρρίκνωσης της βιοποικιλότητας», εξηγεί. «Αν αναγάγουμε τον κοσμικό χρόνο των 15 δισ. ετών σε ένα γήινο έτος, θα δούμε ότι το σύμπαν δημιουργήθηκε το 1ο δευτερόλεπτο του 1ου λεπτού της 1ης ώρας της 1ης ημέρας του χρόνου. Ο γαλαξίας μας στα μέσα Μαΐου. Το ηλιακό μας σύστημα στα μέσα Σεπτεμβρίου. Ενάμιση μήνα αργότερα, άρχισε να δημιουργείται η ζωή στον πλανήτη. Ο άνθρωπος ήρθε στις 10.30 το βράδυ της τελευταίας ημέρας του χρόνου, όταν ο πλανήτης είχε αναπτύξει την απαραίτητη για την επιβίωσή του βιοποικιλότητα, και τα 5.000 χρόνια της ανθρώπινης ιστορίας γράφτηκαν στα τελευταία δευτερόλεπτα του έτους. Δεν μας συμφέρει η μείωση των ειδών που προϋπήρξαν του ανθρώπου. Η χελώνα, που μετράει 150 εκατ. χρόνια ύπαρξης, επιβίωσε της κοσμικής καταστροφής η οποία εξαφάνισε το 75% των ειδών. Και τώρα κινδυνεύει από τον άνθρωπο. Η σκέψη αυτή
μας βάζει στη θέση μας»…
Μας μήνυσαν
Οι νοοτροπίες δεν αλλάζουν εύκολα, όμως άρχισε να υπάρχει αλλαγή στη στάση των ανθρώπων. «Πλέον έχουν γίνει το μάτι μας και το αυτί μας στην περιοχή σχετικά με τραυματισμένα ή άρρωστα ζώα και πουλιά. Αλλοτε έπρεπε να τα εντοπίζουμε μόνοι μας. Τεράστια πρόοδος. Υπήρξε ψαράς, που αντί να σκοτώσει χελώνα που μπλέχτηκε στα δίχτυα του, όπως έκανε παλιότερα, την απελευθέρωσε. Πριν από 5-6 χρόνια, λάβαμε μηνυτήρια αναφορά ότι στη Μονεμβάσια δεν υπάρχουν χελώνες καρέτα καρέτα, ουδέποτε υπήρξαν και ότι ήταν μια καλοστημένη ιστορία του συλλόγου μας για να ενθυλακώνει κρατικά κονδύλια. Ο εισαγγελέας διέταξε προανάκριση, οι επιθεωρητές ήλεγξαν τις φωλιές στις παραλίες, χρήματα δεν είχαμε λάβει ποτέ από κανέναν, οι ίδιοι χρηματοδοτούμε τις δράσεις μας, και η υπόθεση μπήκε στο αρχείο. Σήμερα στη Μονεμβάσια έχουμε την πιο δυνατή ομάδα εθελοντών προστασίας της ωοτοκίας της».
Η συνάντηση
Απολαύσαμε γιαουρτομεζέ, γεμιστούς κολοκυθοανθούς, τσαΐτι –την πίτα του χωριού–, γιαχνί από τα ξακουστά βατικιώτικα κρεμμύδια, κατσικάκι στη λαδόκολλα, ήπιαμε άσπρο ντόπιο κρασί και κλείσαμε το γεύμα με λικέρ από ρακί και καρύδι, παγωτό πορτοκάλι με αρμπαρόριζα και παγωτό τριαντάφυλλο με λουκούμι, όλα προσφορά του Αντώνη και του Παντελή, που έχουν δημιουργήσει τη «Νεράιδα».
Ο κ. Ψαρράκης περιέγραψε με ενθουσιασμό τον οργανωμένο χώρο περίθαλψης της άγριας ζωής, που στήνει με τους συνεργάτες του σε παλιά σφαγεία, τα οποία παραχώρησε στον σύλλογο ο δήμος. Εκεί, επιπλέον, θα στεγαστούν χώροι περιβαλλοντικής ενημέρωσης και φιλοξενίας ξένων εθελοντών και φοιτητών, βοτανικός κήπος και σχολείο του δάσους. «Εχουμε πολλή δουλειά μπροστά μας», λέει και το πρόσωπό του φωτίζεται.
