Oταν ρωτάς τη Στεφανία Μεράκου, διευθύντρια της Μουσικής Βιβλιοθήκης «Λίλιαν Βουδούρη» του Συλλόγου «Οι Φίλοι της Μουσικής», ποιο από τα αμέτρητα τεκμήρια του μουσικού θησαυρού της χώρας την έχει συγκινήσει περισσότερο, η απάντηση σε ξαφνιάζει: «Οι χαρτοπετσέτες του Μίκη Θεοδωράκη. Τις χρησιμοποιούσε στις φυλακές του Ωρωπού και πάνω τους έγραφε μελέτες του. Ηταν σε άριστη κατάσταση, γραμμένες και στις τέσσερις πλευρές τους».
Ηταν το περίφημο «Καλλιτεχνικό μου πιστεύω», το οποίο δημοσιεύτηκε αργότερα. Πάνω σε τέτοιες χαρτοπετσέτες ο συνθέτης σχεδίαζε επίσης πεντάγραμμα και αντιπαρέβαλλε βυζαντινούς ύμνους με τις μελωδίες του «Αξιον Εστί». Οι χαρτοπετσέτες, συνεχίζει η κ. Μεράκου, καθαρογράφτηκαν σε ένα τετράδιο που υπάρχει στο αρχείο και παρουσιάστηκε στην έκθεση «Ο γαλαξίας μου» στο Μέγαρο Μουσικής. Συγκινήθηκε όμως και από την αλληλογραφία του συνθέτη με τον πατέρα του, τον αδελφό του, Γιάννη, και τη σύζυγό του Μυρτώ. «Σύμφωνα με την επιθυμία του Θεοδωράκη, θα ανοιχτεί μετά τον θάνατο της συζύγου του. Είναι πολύ τρυφερή».
Ενα χαρτάκι που βρέθηκε στο αρχείο του Μανώλη Καλομοίρη επίσης έχει ενδιαφέρον. «Πρόκειται για ευχαριστήριο σημείωμα της Κάλλας προς τον συνθέτη για ένα βιβλίο που της είχε στείλει. Είχαν συνεργαστεί πριν εκείνη φύγει για την Αμερική». Το πιπεράτο της ιστορίας είναι ότι το χαρτάκι αυτό προέρχεται από το χαρτί αλληλογραφίας της «Χριστίνας». Γράφτηκε το 1960 και έχει την ανάγλυφη στάμπα της θαλαμηγού του Ωνάση.
Το αρχείο του Νίκου Σκαλκώτα, που περιήλθε στη Βιβλιοθήκη το 2018 και αποτελείται από χειρόγραφα του συνθέτη και υλικό που συγκέντρωσε μετά τον θάνατό του ο Γιάννης Γ. Παπαϊωάννου, καθρεφτίζει την περιπέτεια ζωής αυτού του κορυφαίου μουσουργού. Ο Σκαλκώτας, λέει η κ. Μεράκου στην «Κ», «πέθανε ξαφνικά και επιπλέον η καριέρα του ήταν θυελλώδης. Ξεκίνησε ως παιδί-θαύμα, πήγε στο Βερολίνο, σπούδασε βιολί, μετά σύνθεση και με την άνοδο του Γ΄ Ράιχ αναγκάστηκε να επιστρέψει στην Ελλάδα, άγνωστος και με τις πόρτες κλειστές. Κατάφερε να παίζει βιολί στην Κρατική Ορχήστρα, βοηθήθηκε από κάποιους, αλλά στην ουσία τα έργα του ανακαλύφθηκαν πολύ μετά τον θάνατό του».
Αναφέρεται στην ίδρυση της Μουσικής Βιβλιοθήκης «Λίλιαν Βουδούρη», στις εργασίες για τη δημιουργία της το 1995 και όσους πρωτοστάτησαν. «Ηταν ένας από τους στόχους του Συλλόγου “Οι Φίλοι της Μουσικής”, ο οποίος ιδρύθηκε πριν από 70 χρόνια. Να προβάλουν την κλασική μουσική και να βοηθήσουν στη μελέτη της. Πρώτος στόχος ήταν η ίδρυση του Μεγάρου Μουσικής το 1991, επόμενος η δημιουργία μιας ορχήστρας –ήταν η Καμεράτα– και τρίτος η δημιουργία μιας Μουσικής Βιβλιοθήκης. Το ’95 ο σύλλογος πήρε μια μεγάλη δωρεά από το Ιδρυμα Βουδούρη για να δημιουργήσει τη Βιβλιοθήκη. Τα δύο πρώτα χρόνια όλοι εργαζόμασταν για την ανάπτυξη της συλλογής. Το 1997, που ανοίξαμε, είχαμε 70.000 τίτλους και οπτικοακουστικό υλικό».
Η Βιβλιοθήκη έχει πρόσβαση ελεύθερη για όλους, 52 αρχεία συνθετών, καλλιτεχνών και δασκάλων, πάνω από 150.000 τίτλους, βιβλία, ηχογραφήσεις, παρτιτούρες.
Η Βιβλιοθήκη έχει πρόσβαση ελεύθερη για όλους, περιλαμβάνει 52 αρχεία συνθετών, καλλιτεχνών και δασκάλων, πάνω από 150.000 τίτλους, βιβλία, ηχογραφήσεις, παρτιτούρες, πρόσβαση σε ψηφιακές βάσεις δεδομένων. Και εμπλουτίζεται διαρκώς. «Η ποιότητα της δουλειάς μας και η αρτιότητα των χώρων στα οποία φυλάσσονται μας έχουν καταξιώσει». Και αν κάποιοι είχαν συναισθηματικές επιφυλάξεις στην αρχή, τώρα όλα γίνονται ευκολότερα. «Κάποιοι κληρονόμοι που έχουν αρχεία γονέων ή παππούδων δυσκολεύονται να τα αποχωριστούν και να αποφασίσουν ότι αυτός που θα τα αναλάβει είναι άξιος να τα φυλάξει και να τα αξιοποιήσει αργότερα. Γνωρίζουμε καλά ότι στον ελληνικό χώρο δεν υπάρχουν εκδόσεις μουσικών έργων, άρα τα πρωτότυπα είναι αυτά που μεταφέρουν αυτά τα έργα. Οπότε πρέπει να είναι διαθέσιμα να τα δουν μαέστροι, καλλιτέχνες, ώστε να ενδιαφερθούν να τα παίξουν».
Το πρώτο μεγάλο αρχείο ήταν το 1997 του Μίκη Θεοδωράκη. Υπήρχε μια ιδιαίτερη σχέση του τότε προέδρου του Συλλόγου και του Μεγάρου Μουσικής, Χρήστου Λαμπράκη, με τον συνθέτη και κάποιους κοινούς φίλους τους, λέει η κ. Μεράκου. «Επισκέφθηκε τον χώρο, είδε, μας γνώρισε και αποφάσισε να δωρίσει το αρχείο του. Από τότε πέρασαν 26 χρόνια και καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος στα αρχειοστάσιά μας».
Υπάρχουν όμως πολλά ακόμη αρχεία και ανάμεσά τους των Μανώλη Καλομοίρη, Νίκου Σκαλκώτα, Δημήτρη Δραγατάκη, Πέτρου Πετρίδη, Θόδωρου Αντωνίου, Αντίοχου Ευαγγελάτου, Νηλέα Καμαράδου, Γεωργίου Πλάτωνος, Αργύρη Κουνάδη, αλλά και το αρχείο του Μιχάλη Σουγιούλ, του Γιώργου Μουζάκη, του Ζοζέφ Κορίνθου, του Κώστα Γιαννουλόπουλου κ.ά.
Ξεπεράστηκαν παλιές προκαταλήψεις περί υψηλής τέχνης και μαζικής κουλτούρας; «Ολα είναι μέρος της μουσικής ιστορίας του τόπου και όλα πια μελετώνται. Και για να μελετηθούν χρειάζονται οι πηγές. Στο εξωτερικό υπάρχουν τμήματα ποπ και ραπ». Επιπλέον, τονίζει ότι δεν είναι μόνο τα αρχεία. Η συλλογή της Βιβλιοθήκης μπορεί να υποστηρίξει οποιονδήποτε τομέα με επίκεντρο την κλασική μουσική. «Εχουμε υλικό που αφορά τη μουσική από τους αρχαίους λαούς, τον Μεσαίωνα, την Αναγέννηση, το Μπαρόκ κ.λπ. Εχουμε τα επίσημα εκδοθέντα άπαντα του Μότσαρτ, του Μπετόβεν, του Ντεμπισί, του Προκόφιεφ κ.ά. Πολύτιμες εκδόσεις στην έρευνα».
Η «Θεία Λένα», η επιστροφή από την Αμερική και η αγγελία-σταθμός
Η Στεφανία Μεράκου γεννήθηκε στην Πατησίων. Ο πατέρας ήταν επιπλοποιός που κατασκεύαζε έπιπλα γνωστών αρχιτεκτόνων, η μητέρα της δεν έμαθε μουσική και ας το ονειρευόταν. Στο σπίτι άκουγαν Θεοδωράκη, Χατζιδάκι και αγαπούσαν το θέατρο. Αναπολεί τις παραστάσεις που έβλεπε από πιτσιρίκα στο Εθνικό Θέατρο, «που τότε δεν πολυκαταλάβαινα», όπως λέει γελώντας. «Ομως θυμάμαι την κυρία Κατερίνα και τον Δημήτρη Χορν, τη φωνή της Κατσέλη, αλλά και τις συναυλίες της Κρατικής Ορχήστρας, που πηγαίναμε σπανιότερα».
Στη Γ΄ Δημοτικού ξεκίνησε μαθήματα ακορντεόν στο Ελληνικό Ωδείο και στην Α΄ Γυμνασίου στράφηκε στο πιάνο. Θυμάται με αγάπη τα χρόνια που συμμετείχε σε χορωδίες, τη γνωριμία με την Αντιγόνη Μεταξά, την αγαπημένη «Θεία Λένα», όταν έκανε ζωντανές εκπομπές στην ΥΕΝΕΔ. «Ημουν μέλος μιας μικρής ορχήστρας – χορωδίας, παίζαμε κρουστά οργανάκια και τραγουδούσαμε. Ηταν ένας άγγελος αυτή η γυναίκα».
Κρητικός, εργατικός και ανοιχτόμυαλος, μιλάει με θαυμασμό για τον πατέρα της, αλλά και τη μητέρα της. Παρότι η ίδια ήταν μοναχοπαίδι, την έστειλαν το 1980 στην Αμερική να πραγματοποιήσει όσα ονειρεύτηκε.
Πήρε το B.A. στη Μουσικολογία από το Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης στο Μπάφαλο και έπειτα το M.A. στο ίδιο αντικείμενο από το Πανεπιστήμιο του Κονέκτικατ. «Εκεί ανακάλυψα τον καθηγητή Μίλος Βελιμίροβιτς – από τους ελάχιστους τότε που ασχολήθηκε με τη θεωρία της βυζαντινής μουσικής. Ηταν μέντοράς μου».
Οταν απέκτησε το πρώτο της παιδί, ενδιαφέρθηκε για τη μουσική εκπαίδευση και τη μέθοδο Suzuki και απέκτησε το δίπλωμα διδασκαλίας από το ομώνυμο ίδρυμα. «Με αυτή τη μέθοδο, και ο γονιός μαθαίνει μαζί τα πρώτα βήματα. Στην Ιαπωνία και την Αμερική το σύστημα αυτό αναπτύχθηκε γιατί οι γονείς περνούν λίγο χρόνο με τα παιδιά τους, κάτι που πιστεύω ότι συμβαίνει πια και στη χώρα μας».
Οταν το 1994, επιστρέφοντας στην Ελλάδα, πρότεινε το σύστημα σε ωδεία, «δεν βρήκα μεγάλη ανταπόκριση. Τώρα πια μπορεί να ανθήσει και εδώ». Τότε όμως η έκπληξη ήρθε σε ένα παιδικό πάρτι που πήγε τον γιο της. Μια άλλη μαμά, όταν άκουσε ότι είναι μουσικολόγος, την προέτρεψε να αναζητήσει μια σχετική αγγελία που είδε τυχαία στον «Οικονομικό Ταχυδρόμο». Ετσι προσελήφθη ως υπεύθυνη του Αρχείου Ελληνικής Μουσικής στη Βιβλιοθήκη το 1995. «Αισθάνομαι μεγάλη τύχη που βρέθηκα εδώ, εντελώς αξιοκρατικά», λέει με συγκίνηση. Το 2005, με τη συνταξιοδότηση του Κρίστοφ Στρουξ, ανέλαβε εκείνη τη διεύθυνση της Μουσικής Βιβλιοθήκης «Λ. Βουδούρη».
Η τεχνολογία
«Με το υλικό που έχουμε, αναπτύσσουμε εφαρμογές που χρησιμοποιούν γνώση, μουσική και τεχνολογία για να προσεγγίσουμε κοινό», εξηγεί η Στεφανία Μεράκου και αναφέρει τρεις εφαρμογές ερευνητικού τύπου όπου με χρήση virtual reality «δημιουργούμε κόσμους στους οποίους το κοινό μπορεί να έχει μουσική εμπειρία». Στην εποχή της βιομηχανικής μουσικής, πώς μπορεί κανείς να επηρεάσει τα παιδιά του προς την αληθινή μουσική; «Υπάρχουν δάσκαλοι που δίνουν ερεθίσματα για κριτική σκέψη. Επίσης, οι μουσικολόγοι που μπήκαν στα σχολεία έχουν περισσότερες γνώσεις. Είναι ελάχιστα τα σπίτια που ακούν πολλή μουσική από παραδοσιακή, κλασική ή του 20ού αιώνα». Και η τεχνητή νοημοσύνη; «Υπάρχουν συνθέτες που συνθέτουν μουσική χωρίς να έχουν ακουμπήσει ούτε ένα μουσικό όργανο. Αλλάζει το κοινό, οι εμπειρίες, η ακρόαση». Και, καθώς με αποχαιρετά, λέει: «Ο κόσμος πια συμμετέχει σε μια μουσική σύνθεση με το κινητό του».
H συνάντηση
Οσο απολαμβάνουμε τον καφέ μας (επέμενε να κεράσει) στο φιλόξενο Mcafe του Μεγάρου Μουσικής, μιλάει για τα 14 χρόνια της Αμερικής, τον γιo, την κόρη της, την τετράχρονη εγγονή της, την υποστήριξη του συζύγου της – καθηγητής Πληροφορικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Αναφέρεται στην καλή συλλογική συνεργασία με τους συνεργάτες της, τονίζει ότι «ένας κούκος δεν φέρνει την άνοιξη», χαίρεται για την εμπιστοσύνη που της έδειξε ο Σύλλογος «Οι Φίλοι της Μουσικής» αλλά και για τα δικά της χρόνια αφοσίωσης.
